با وجود تفاوت اعدام و قصاص اما بیشتر مردم اعدام و قصاص را یکسان می‌دانند و با شنیدن کلمه قصاص، در ذهن خود اعدام را تصور می‌کنند. لازم به ذکر است که از نظر قانون، می‌توان اعدام را یکی از انواع قصاص دانست که برای مجازاتی مانند قتل نفس اعمال می‌شود. همچنین برای جرم‌هایی مانند فساد فی‌الارض، محاربه، دشنام به انبیا و… مجازات اعدام در نظر گرفته می‌شود.
عناوین مهم
درصورتی‌که قصاص نوعی مجازات بوده که برای تمام جنایات علیه تمامیت جسمانی مانند ضرب‌وجرح، قطع عضو و… به کار می‌رود. حال ممکن است سوالاتی مانند تفاوت اعدام و قصاص در چیست؟ ذهن شما را به خود مشغول کند. ما در ادامه به این سوالات پاسخ خواهیم داد.
تفاوت اعدام و قصاص از نظر قانون
در این قسمت سعی داریم به بررسی اعدام و قصاص و نکات مهم آن بپردازیم.
قصاص در قانون
کلمه قصاص از ریشه قص گرفته شده که به معنای متابعت از چیزی و دنبال کردن است. قصاص نیز در اصطلاح عامیانه به معنای انتقام یا خونخواهی به‌کاربرده می‌شود. در علم حقوق قصاص به معنای انجام کاری مانند جنایت ارتکابی است که علیه تمامیت جسمانی در جنایات عمدی اعمال می‌شود.
مجازات اعدام در قانون
کلمه اعدام از ریشه عدم به معنای نیستی و نابودی گرفته شده که واژه اعدام به معنای از بین بردن و نابود کردن است. در عالم مجازات و حقوق هنگامی‌که بحث اعدام می‌شود، منظور نابودن کردن شخص یا کشتن او است.
در کشور ایران از زمان انقلاب تاکنون، اعدام به معنای آویختن مجرم به طناب و خفه شدن او است. توجه داشته باشید که در تمام کشورها اعدام به این صورت انجام نمی‌شود و درگذشته به شکل‌های مختلفی مانند به صلیب کشیدن، اتاق گاز، قرار دادن گردن زیر گیوتین، شلیک گلوله، سوزاندن در آتش و روش‌های دیگر صورت می‌گرفت.
امروزه با توجه به شکل‌گیری هنجارهای جامعه جهانی مانند تقویت حقوق مجرمین و حقوق بشر، اعدام به‌گونه‌ای انجام می‌شود که مجرم درد و رنج کمتری بکشد. البته لزوما اعدام به معنای به دار آویختن نیست؛ زیرا فقط یکی از اشکال اعدام به شمار می‌آید. در ادامه بیشتر به بررسی تفاوت اعدام و قصاص می‌پردازیم.
با انواع قصاص بیشتر آشنا شوید
اصولا قصاص به دودسته زیر تقسیم‌بندی می‌شود:
- قصاص نفس (اعدام)
- قصاص عضو
قصاص نفس یا همان اعدام، زمانی ثابت می‌شود که شخص علیه فرد دیگری مرتکب قتل نفس عمدی شود. جنایاتی مانند ضرب‌وجرح عمدی و قطع عضو با قصاص عضو ثابت می‌شود. این بدان معنی است که در صورت شرایط قصاص همان عضو مشابه قصاص خواهد شد.
به‌عنوان‌مثال اگر شخصی عمدا دست شخص دیگر را قطع کند، در صورت وجود شرایط قصاص، محکوم به قطع همان دست خواهد شد. ناگفته نماند که اعدام برای قتل عمد، فساد فی‌الارض، مواد مخدر، سب‌النبی و… صادر می‌شود.
شرایط و تفاوت اعدام و قصاص
پیش‌تر سعی کردیم به بررسی اعدام و قصاص و نکات مهم آنها بپردازیم. از تفاوت‌های اعدام و قصاص می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مهم‌ترین و اولین تفاوت اعدام و قصاص در این است که اعدام برای پایان دادن به زندگی فرد در نظر گرفته می‌شود؛ اما قصاص برای پایان دادن و مجازات نقص عضو است.
- برای صدور مجوز قصاص توسط قاضی، فرد متضرر باید به دادگاه مراجعه کرده و درخواست رسیدگی کند. سپس قاضی با بررسی‌های لازم اجازه قصاص را صادر می‌کند؛ درصورتی‌که برای اعدام از طرف دادستان باید با اقامه دعوی حکم صادر شود، مانند زمانی که دادستان برای محاربه شکایت کند.
- قصاص به مجازاتی گفته می‌شود که قانون‌گذار آن را با توجه به آیات قرآن تبیین کرده و درنهایت به‌صورت قانون درمی‌آورد. درحالی‌که مجازات اعدام را قانون‌گذار با توجه به شرایط جامعه صادر می‌کند. به‌عبارت‌دیگر قصاص نوعی مجازات حدی است که میزان و نوع آن در شرع تعیین می‌شود؛ اما اعدام مجازاتی بازدارنده یا تعزیری بوده که خود قانون‌گذار برای تنبیه شخص در نظر می‌گیرد.
- همانگونه که خداوند در قرآن اجازه قصاص را داده، انسان‌ها را به بخشش نیز دعوت کرده است. پس در قصاص شاکی می‌تواند در صورت صلاح‌دید مجرم را ببخشد. درصورتی‌که اعدام جرمی نابخشودنی است؛ زیرا توسط قانون‌گذار صادر می‌شود.
- قصاص به جرم قتل عمد اختصاص دارد؛ اما اعدام جرمی جامع‌تر بوده و برای جرایم مختلفی مانند سرقت حدی، زنا، محاربه و… صادر می‌شود.
- نحوه اجرای قصاص و اعدام نیز با یکدیگر تفاوت دارد. بدین معنا که اعدام فقط به‌صورت دار زدن انجام می‌شود؛ اما قصاص با همان وسیله‌ای که با آن جرم صورت گرفته، انجام می‌شود. به‌عنوان‌مثال اگر انگشت فردی به‌وسیله ساطور قطع شود، انگشت مجرم نیز توسط ساطور قطع خواهد شد.
- دیگر تفاوت اعدام و قصاص در این است که اعدام نسبت به قصاص حالت عام‌تر و کلی‌تری دارد.
- این دو مجازات در شرایط و سن شخص مجرم با یکدیگر تفاوت دارند. در اعدام احتمال دارد افراد زیر 18 سال نیز اعدام شوند؛ درحالی‌که در قصاص نفس اگر مجرم مجنون یا صغیر باشد، قصاص نمی‌شود و باید دیه شخص آسیب‌دیده توسط شخص عاقل و بالغ پرداخت شود.
مجازات کدام جرایم اعدام است؟
حال که متوجه تفاوت اعدام و قصاص شدیم، در این قسمت سعی داریم به معرفی و بررسی جرایمی بپردازیم که حکم اعدام برای آنها صادر می‌شود:
محاربه
با توجه به ماده 279 قانون مجازات اسلامی «محاربه عبارت است از کشیدن سلاح به‌قصد جان، مال یا ناموس مردم یا ترساندن آنها، به‌طوری‌که موجب ناامنی در محیط شود. هرگاه کسی با انگیزه شخصی به‌سوی یک یا چند شخص خاص سلاح بکشد و عمل او جنبه عمومی نداشته باشد و نیز شخصی که به روی مردم سلاح بکشد، ولی موجب سلب امنیت نگردد، مجارب محسوب نمی‌شود»
محارب نوعی جرم شرعی و حدی بوده که مجازات آن با توجه به ماده 282 قانون مجازات اسلامی اعدام است.
دشنام به انبیا (سب النبی)
با توجه به ماده 262 قانون مجازات اسلامی، در صورت دشنام دادن به پیامبران، مجازات اعدام برای فرد صادر می‌شود.
مجازات سرقت حدی در مرتبه چهارم
سرقت حدی تحت شرایط خاصی انجام می‌شود و مجازات آن به‌صورت زیر است:
- برای بار اول چهار انگشت دست راست شخص مجرم از انتها قطع می‌شود، به‌طوری‌که فقط کف دست و انگشت شصت باقی می‌ماند.
- اگر این اتفاق بازهم تکرار شود، پای چپ سارق از قسمت برآمدگی آن قطع می‌شود، به صورتی که مقداری از محل مسح پا باقی بماند.
- بار سوم، مجازات حبس ابد برای سارق صادر می‌شود.
- اگر برای بار چهارم این جرم تکرار شود، حتی اگر سارق در حبس باشد، حکم آن اعدام خواهد بود.
فساد فی‌الارض
بر اساس ماده 286 قانون مجازات اسلامی، هر فردی که به‌صورت جامع، مرتکب جنایت علیه تمامیت جسمانی مانند ضرب‌وجرح، نشر اکاذیب، اخلال در نظام اقتصادی کشور، احراق و تخریب، دایر کردن مراکز فحضا و فساد و… شود، حکم اعدام برای او صادر می‌شود. این جرایم سبب ایجاد اخلال شدید و ناامنی در نظم عمومی کشور شده یا باعث گسترش فحشا و فساد به میزان گسترده می‌شود؛ به همین علت شخص مفسد فی‌الارض بوده و حکم اعدام برای وی صادر می‌شود.
بغی
افرادی که به‌صورت گروهی در برابر نظام جمهوری اسلامی قیام مسلحانه انجام می‌دهند، باغی شناخته می‌شوند و اگر این افراد از صلاح استفاده کنند، حکم اعدام برای اجزای آن صادر می‌شود.
لواط
لواط به معنای دخول آلت تناسلی مرد به دبر (مقعد) انسان مذکر است. مجازات این جرم در صورت عنف و اجبار برای فاعل، اعدام خواهد بود. درصورتی‌که اکراه یا در شرایط احصان نباشد، جرم صد ضربه شلاق خواهد بود. با توجه به ماده 233 قانون مجازات اسلامی مجازات لواط برای مفعول در صورت عدم احصان نیز اعدام خواهد بود.
لازم به ذکر است که اگر مفعول مسلمان و فاعل غیرمسلمان باشد، مجازات اعدام برای فاعل در نظر گرفته می‌شود.
احصان نیز به معنای این است که مرد همسر بالغ و دائمی داشته باشد و بخواهد از طریق واژن با همسر خود نزدیکی کرده باشد، همچنین در صورت نیاز امکان نزدیکی با همسر برای وی فراهم باشد.
قتل نفس عمدی
حکم قتل نفس به‌صورت عمدی با توجه به قانون اعدام است؛ مگر توسط فرد مجنون یا صغیر صورت گرفته باشد.
در این مطلب سعی کردیم به بررسی تفاوت اعدام و قصاص و نکات مهم آن بپردازیم. قصاص نوعی مجازات است که به علت جرم‌های مختلفی مانند ضرب‌وجرح، نقص عضو و… و بر اساس قرآن در نظر گرفته می‌شود و در صورت صلاح‌دید فرد آسیب‌دیده مجرم بخشیده می‌شود. درصورتی‌که اعدام مجازاتی حدی بوده که توسط قانون‌گذار صادر می‌شود و غیرقابل‌بخشش است.
