اینکه آیا می‌توان حبس را خرید یا خیر، سؤالی شایع در میان کسانی است که به‌دلیل ارتکاب جرم حکم قطعی حبس گرفته‌اند. افراد امروزه ممکن است به‌دلایل مختلفی از جمله درگیری با شخصی دیگر و شکستن استخوان‌های آن شخص، حمل و نگهداری مشروبات الکلی، جعل امضا و غیره به حبس محکوم شوند. از آنجایی که تعداد جرائم بسیار زیاد هستند و هم‌اکنون حدود ۱۰۰۰ عنوان جزایی وجود دارد و ارتکاب به این اعمال که جرم محسوب می‌شود به قدری زیاد بوده است که برای پیشگیری از وقوع جرم قانون‌گذار به جرم‌انگاری و تعیین مجازات حبس اقدام کرده است.
در قانون مجازات اسلامی انواع مختلفی از مجازات تعریف شده که یکی از آن‌ها مجازات زندان رفتن یا همان حبس است. دو نوع حبس در قانون مجازات اسلامی وجود دارد که به‌عنوان جای حبس تعزیری و حدی شناخته می‌شود. هر کدام از این نوع حبس احکام و مقررات مخصوص به خود را دارند.
از آنجایی‌که اکثر افرادی که مرتکب جرم می‌شوند تبدیل حبس به جزای نقدی را به زندان رفتن ترجیح می‌دهند، لازم است این افراد مقررات مربوط به خرید حبس را بدانند. در این مطلب قصد داریم به بررسی خرید حبس و شرایط آن بپردازیم.
عناوین صفحه
آیا می‌توان حبس را خرید؟
همان‌طور که در مقدمه مطلب اشاره شد، حبس دارای دو نوع تعزیری و حدی است. یکی از تفاوت‌های این دو نوع حبس که می‌توان به آن اشاره کرد این است که در حبس تعزیری، تبدیل مجازات زندان به جزای نقدی و اصطلاحاً خرید حکم حبس، امکان‌پذیر است. بنابراین، کسانی حکم حبس تعزیری دریافت می‌کنند می‌توانند معدل نقدی مجازات خود را به دولت بپردازند و حبس خود را بخرند.
در قانون مجازات اسلامی برای مقابله با جرم و اعمال کیفری مجازات متفاوتی به‌خصوص مجازات حبس یا زندان در درجات متفاوتی وجود دارد. حبس همیشه یک مجازات تعزیری بوده است؛ به این معنا که در شرع نوع و میزان آن‌ها مشخص نشده است و تعیین‌کننده آن‌ها قانون مجازات اسلامی است. با این حال اصطلاحاتی همچون خریدن حبس و یا همان جریمه نقدی بدل از حبس نیز در قانون مجازات اسلامی وجود دارد. این اصطلاحات به این معنی است که در برخی از شرایط امکان خرید حبس و تبدیل آن به جزای نقدی وجود دارد. البته باید به این نکته توجه کرد که اصطلاح خرید حبس، یک اصطلاحی عامیانه در بین مردم است و از نظر حقوقی درست نیست. در واقع منظور از اصطلاح خرید حبس همان تبدیل مجازات به جزای نقدی یا تبدیل حبس است.
در بعضی موارد افراد می‌توانند از زندان رفتن جلوگیری کنند و به‌جای آن حبس خود را به جزای نقدی تبدیل کنند تا به زندان نروند. با توجه قانون مجازات اسلامی و به نظر حقوق‌دانان فقط در شرایط خاصی می‌توان حبس را به جزای نقدی تبدیل کرد. بسیاری از افرادی که مرتکب به جرمی شده‌اند فکر می‌کنند که با هر میزان جرم قادر خواهند بود که حبس خود را به جزای نقدی تبدیل کنند. طبق گفته قضات و وکلا در قانون مجازات اسلامی تمام حبس‌ها را می‌توان خرید. اما مهم است که بدانید خرید حبس و تبدیل آن به جزای نقدی فقط در بعضی موارد ممکن است. به همین منظور خرید حبس و شرایط آن دارای نکات قابل‌توجهی است.
در واقع حبس خریدنی نیست و کسانی‌که جرمی مرتکب می‌شوند و به حبس محکوم می‌شوند، نمی‌توانند حبس خود را بخرند. البته قانون‌گذار فقط در شرایط خاص این اجازه را به قاضی داده است که بتواند مجازات حبس را برای مجرم به جزای نقدی تبدیل کند.
در چه مواردی امکان خرید حبس وجود دارد؟
قانون‌گذار در فصل نهم قانون مجازات اسلامی موارد، شرایط و نحوه خرید حکم حبس تعزیری را تحت‌عنوان مجازات‌های جایگزین حبس و در مواد 64 به‌بعد قانون آورده است. در موارد زیر طبق مواد آمده در قانون امکان خرید حبس و تبدیل آن به جزای نقدی وجود دارد.
- در جرم‌های عمدی وقتی‌که حداکثر حکم حبس تعزیری 3 ماه حبس باشد، قاضی موظف است مجازات جایگزین حبس از جمله تبدیل حبس به جزای نقدی را اجرا کند.
- اگر 91 روز تا 6 ماه حبس تعزیری مجازات قانونی برای جرائم عمدی باشد، به اجبار لازم است حکم به مجازات‌های جایگزین برای جرم از جمله جزای نقدی تبدیل شود.
- اگر حداکثر مجازات قانونی جرائم عمدی بیش از 6 ماه تا 1 سال حبس باشد، دادگاه می‌تواند به اختیار خود مجازات‌های جایگزین حبس، از جمله جزای نقدی را در نظر بگیرد.
- در تمام جرائم غیرعمدی صورت گرفته تبدیل حکم به مجازات‌های جایگزین حبس، از جمله جزای نقدی لازم است.
شرایط خرید حبس چیست؟
تا این جای مطلب متوجه شدیم که حبس در دو نوع است که نوع تعزیری آن را می‌توان به جزای نقدی تبدیل کرد و در جرائم غیرعمد و بعضی موارد در جرائم عمدی نیز قاضی موظف است حکم حبس را به جزای نقدی تبدیل کند. برای اینکه افراد بتوانند حکم حبس خود را تبدیل کنند باید با خرید حبس و شرایط آن آشنا شوند. براساس ماده 64 قانون مجازات اسلامی برای خرید حبس و تبدیل آن به جزای نقدی دو شرط کلی و عمومی وجود دارد که عبارت از گذشت شاکی و وجود جهات تخفیف است. ولی شرط‌های اختصاصی هم نیز برای خرید حبس وجود دارد که در ادامه به بررسی آن‌ها می‌پردازیم.
گذشت و رضایت شاکی
بدون گذشت و رضایت شاکی، امکان خرید حبس وجود ندارد. مهم است که برای تبدیل حکم حبس به جزای نقدی ابتدا شاکی باید گذشت کند و گذشت خود را به‌نحو قانونی، به دادسرا یا دادگاه رسیدگی‌کننده به‌اتهام اعلام کند.
وجود جهات تخفیف
وجود یکی از جهات تخفیف مجازات در پرونده متهم برای اینکه بتواند حبس را بخرد لازم است. این جهات تخفیف شامل مواردی است که قاضی با وجود آن‌ها در پرونده می‌تواند در حکم تخفیف دهد. برخی از جهات وجود تخفیف شامل موارد زیر است.
- داشتن همکاری مؤثر متهم در شناسایی سایر افراد دخیل در جرم
- وقوع جرم در نتیجه اوضاع و احوال خاصی مانند انگیزه شرافتمندانه
- جرم توسط متهم اعلام شود یا اقرار مؤثر او
- پشیمان بودن متهم و حسن سابقه وی
- داشتن شرایط خاص متهم مانند بیماری
- متهم برای کاهش آثار و زیان‌های جرم تلاش کند
- خفیف بودن ضرر ناشی از جرم
- ضعیف بودن مداخله متهم در جرم
شرایط خاص خرید حبس
شرایط اختصاصی خرید حبس تعزیری برای هر یک از موارد مجاز به خرید حبس و تبدیل به جزای نقدی متفاوت است. این شرایط اختصاصی بر اساس قانون مجازات اسلامی، شامل موارد زیر است:
- وجود شرایط خاصی برای خرید حبس و حکم تبدیل آن به جزای نقدی در جرائم عمدی که مجازات قانونی آن‌ها حداکثر 3 ماه حبس تعزیری است، نیاز نیست.
- در جرائم عمدی که حداکثر مجازات قانونی زندان آن 91 روز تا 6 ماه است می‌توان مجازات‌های جایگزین حبس از جمله تبدیل حبس به جزای نقدی را اعمال کرد. مگر آنکه مجرم، قبل از آن مرتکب جرم عمدی دیگر شده باشد که از اجرای مجازات آن کمتر از 5 سال گذشته باشد و دارای سابقه محکومیت کیفری که شامل: 1) داشتن سابقه بیشتر از یک مورد محکومیت قطعی به حبس تا 6 ماه یا جزای نقدی بیشتر از 10 میلیون ریال یا شلاق تعزیری 2) داشتن حداقل یک مورد سابقه محکومیت قطعی به مدت بیشتر از 6 ماه حبس یا مجازات حدی یا قصاص یا پرداخت بیش از یک‌پنجم دیه.
- در جرم‌های عمدی که مجازات قانونی آن جرائم حداکثر بیش از 6 ماه تا 1 سال حبس تعزیری است به شرطی می‌توان حبس را خرید و به جزای نقدی تبدیل کرد که مواردی که مورد قبل ذکر شد وجود نداشته باشد.
- تبدیل کردن حبس تعزیری به مجازات جایگزین از جمله جزای نقدی در جرائم غیرعمدی اجباری است، مگر اینکه مجازات قانونی جرم صورت‌گرفته بیشتر از 2 سال حبس باشد. در این حالت قاضی اختیار دارد که حکم به جزای نقدی یا سایر مجازات‌های جایگزین حبس را بدهد.
چگونه می‌توان حبس را خرید؟
تا این جای مطلب درباره خرید حبس و شرایط آن دانستیم. شاید برای شما سؤال پیش‌آمده باشد که چگونه می‌توان حکم زندان برای جرایمی که شامل شرایط خرید حبس می‌شوند را به حکم جزای نقدی تبدیل کرد.
در بعضی موارد که در مطالب بالا به آن‌ها اشاره کردیم، قاضی بالاجبار لازم است که حکم حبس تعزیری را به جزای نقدی تبدیل کند. اگر این حکم قانون رعایت نشود متهم می‌تواند درخواست تجدید نظر در رأی دادگاه را بدهد تا حکم او به جزای نقدی تبدیل شود. اما در مواردی که خرید حبس و تبدیل مجازات زندان به جزای نقدی اختیاری است متهم باید دارای یکی از دو شرط عمومی برای خرید حبس باشد. به این معنا که متهم یا باید بتواند رضایت شاکی را اخذ کند تا شاکی از او گذشت کند یا پرونده او دارای یکی از جهات تخفیفات مجازات باشد.
همچنین طبق ماده 77 قانون مجازات اسلامی، قاضی اجرای احکام نیز می‌تواند این امکان را داشته باشد که در مرحله اجرای حکم زندان از دادگاه صادرکننده رأی بخواهد با در نظر گرفتن شرایط خاص متهم مجازات او را به جزای نقدی تبدیل کنند.
خرید حبس یا مجازات زندان به‌شکل جزای نقدی مطابق مواد 85 و 86 قانون مجازات اسلامی به دو صورت جزای نقدی روزانه و جزای نقدی یک‌جا امکان‌پذیر است. جزای نقدی روزانه، یک‌هشتم تا یک‌چهارم درآمد روزانه متهم است که باید به تعداد روزهایی که در حکم مشخص‌شده پرداخت شود. میزان جزای نقدی حبس‌های تعزیری با توجه به طول مدت حکم حبس متفاوت است.
کلام آخر
در این مطلب به بررسی خرید حبس و شرایط آن پرداختیم و دانستیم در شرایط خاص خرید حکم حبس که تعزیری باشد امکان‌پذیر است و می‌توان مجازات حبس را به جزای نقدی تبدیل کرد. اگر جرم انجام‌شده شامل جرایمی نباشد که قاضی موظف است به اجبار حبس را به جزای نقدی تبدیل کند، برای تبدیل حبس و خرید آن مجرم باید رضایت شاکی را اخذ کند یا پرونده او دارای یکی از جهات های تخفیفات باشد. برای خرید مجازات زندان متهم پس از اینکه توانست رضایت شاکی را اخذ کند باید یک لایحه به دادگاه برای اثبات وجود جهات تخفیف ارائه دهد و درخواست کند مجازات او به جزای نقدی تبدیل شود.