ظهور چک در دنیای تجارت و معاملات مالی تغییرات مثبت و سهولت زیادی به همراه آورده است. قوانین سفت و سخت این سند کاغذی، دردسرهای احتمالی مانند مطالبه وجه چک را پیش‌بینی کرده است. ممکن است بنا به دلایل مشخصی چک در زمان مقرر موصول نشود. در این حالت برای دعوای مطالبه وجه چک لازم است دارنده چک اطلاعات کافی در این زمینه داشته باشد.
ما در این مطلب به هر آنچه که برای به جریان انداختن ادعای شما مبنی بر عملی نشدن تعهد مالی نیاز دارید، اشاره خواهیم کرد. همراه ما باشید تا با دید بهتری اقدام به مطالبه وجه موردنظر کنید.
درصورت داشتن هرگونه سوال حقوقی در مورد چک و جعل، می‌توانید پرونده خود را به وکلای وکلاهبرداری گروه کیا وکیل بسپارید. مشاوره حقوقی رایگان قبل از قبول پرونده حقوقی نیز از خدمات حضوری کیا وکیل می‌باشد.
عناوین صفحه
انواع چکها و نکات حقوقی آن
چکها اسنادی با پیشینه تاریخی طولانی هستند و از زمان هخامنشیان مورد استفاده قرار می‌گرفته‌اند. طبق ماده ۳۱۰ قانون تجارت این اسناد شامل نوشته‌هایی هستند که برای معاملات تجاری به جای پول استفاده می‌شود. استفاده از چک کاربردهای زیادی در زمینه‌های تجاری کاری مختلف دارد. صدالبته که در این میان، صدور چک قوانین سفت و سخت خود را می‌طلبد.
انواع چک‌های بانکی
چک‌های بانکی معمولا به 5 دسته کلی تقسیم می‌شوند که هر یک قوانین و مراحل دعوای مطالبه وجه چک خود را دارند:
1. چک عادی
چک عادی رایج‌ترین نوع چک در ایران است. گیرنده چک عادی میتواند با در دست داشتن این سند به راحتی از حساب دارنده چک مبلغ مورد نظر چک را منتقل کند. فرد گیرنده چک تنها میتواند به اعتباری که صادرکننده نزد شخص دارد اتکا کند؛ چراکه تضمینی نیست که حساب شخص موردنظر به مقدار مبلغ چک موجودی داشته باشد. اطمینان و تضمینی جز حرف صادرکننده چک مبنی بر اینکه چک نقد می‌شود، وجود ندارد.
احتمال برگشت خوردن این چک به همین دلیل بسیار زیاد است. در غیر این صورت گیرنده به راحتی میتواند به یکی از شعب بانک صادره مراجعه کرده و با رضایت شخص صادره وجه چک را نقد کند. تمامی اشخاص هنگام افتتاح حساب در بانک می‌توانند تقاضای دسته چک عادی بدهند.
2. چک تایید شده
تفاوت این چک نسبت به چک عادی این است که ضمانت نقد شدن بیشتری وجود دارد. بانک صادرکننده چک ضمانت پرداخت مبلغ چک را با توجه به موجودی حساب جاری می‌کند.
اگر در موعد مقرر، شخص دارنده دسته چک موجودی کافی نداشته باشد، مبلغ از حساب بانک به حساب گیرنده چک منتقل یا از طریق پرداخت نقدی در موعد مقرر انجام می‌شود. البته تا زمان پرداخت کامل چک حساب شخص صادرکننده مسدود می‌کند.
3. چک تضمین شده
این چکها با رضایت و درخواست دارنده حساب، توسط بانک صادر و در تاریخ مندرج پرداخت می‌شود. تضمین پرداخت این چک بالاست و با فوت و ورشکستگی شخص، حساب بلوکه و توقیف نمی‌شود.
انتقال این وجه تضمینی و طبق تاریخ دقیق است؛ البته یک روزی کاری زمان می‌برد. شخص میتواند بدون داشتن دسته چک هم چک تضمین شده بکشد. این چک با نام چک تضمین شده رمزدار هم شناخته می‌شود. روند دعوای مطالبه وجه چک در این نوع چک همانند بقیه است.
4. چک بین بانکی یا رمزدار
این چک با درخواست شخص از یک بانک به بانکی دیگر صادر می‌شود. در این انتقال و دریافت شخص ثالث قابل اعتماد نیست. حامل چک نمی‌تواند به مبلغ دسترسی یابد چراکه بانک صادره حتما باید در وجه شخص گیرنده چک، شعبه بانکی و رمز موردنظر مبلغ را صادر کند.
فرد واجد شرایط با تایید بانک به مبلغ موردنظر در حساب بانکی خود دسترسی پیدا می‌کند. این نوع چکها امنیت بسیار بالایی دارند و احتمال سوءاستفاده و دزدیده شدن آنها بسیار کم است و در معاملات بسیار بزرگ مورد استفاده قرار می‌گیرد. صدور این چک در وجه حامل ممنوع است و تنها از بانک به بانک دیگر ممکن است.
5. چک مسافرتی
در چک بین بانکی پرداخت چک تنها از طریق یک بانک مشخص شده صورت می‌گیرد. در مورد چک مسافرتی این موضوع متفاوت است. شخص میتواند با مراجعه به هر یک از شعب بانکی در هر نقطه کشور یا نمایندگان و کارگزاران بانک مربوطه به وجه دسترسی یابد.
این چکها جایگزین مناسبی برای حمل پول و اطمینان از امنیت پول به حساب می‌آیند. با تایید امضای مندرج شده در چک فرد میتواند داخل یا خارج از کشور وجه چک را نقد کند.
قوانین صدور چک
چک برای سهولت داد و ستد و معاملات کاربرد دارد. برای حفظ این سهولت لازم است با قوانین آن آشنا شویم.
فرد باید مطابق با میزان سرمایه مالی خود در بانک چک صادر کند. چراکه با امضای چک فرد موافقت می‌کند که از بانک مبلغ نوشته شده در چک، در زمان معین به شخص گیرنده پرداخت شود.
چک‌های جدید؛ مشخصات و قوانین
صدور چک‌های جدید در بازه‌های زمانی متنوع امری عادی از سوی بانک است. این تغییرات جدید اکثرا با هدف اعتبار بخشی چک و جلوگیری از صدور چک بی‌محل اعمال می‌شود. مشخصات این چک‌های جدید به شرح زیر است:
- چک‌های جدید به رنگ بنفش و صورتی هستند، در صورتی که قبل از این تغییرات سبز و صورتی بودند.
- چک صادر شده از همه بانک‌ها ویژگی‌های ظاهری مشابه و محتوای یکسان دارند و فقط لوگوی بانک‌ها متفاوت است.
- همه چکها همچون قبل یک شناسه 16 رقمی دارند.
- چک تنها در صورتی فعال می‌شود که در سامانه صیاد ثبت شود؛ بدین منظور یک عبارت تاکیدی در این خصوص روی چک ذکر شده است.
- در تغییرات جدید چکها یک بارکد دو بعدی به منظور استعلام وضعیت صادرکننده چک وجود دارد. گیرنده با اسکن این بارکد به راحتی میتواند استعلام کند.
- فرد صادرکننده و گیرنده چک هر دو باید از ثبت چک در سامانه صیاد اطمینان حاصل کنند.
- ابزارهای ثبت چک در سامانه صیاد عبارتند از: اینترنت بانک، همراه بانک و دیگر درگاه‌های بانک مربوطه .
- در چک‌های جدید به دلیل ثبت در صیاد نیازی به پشت نویسی نیست.
- چک در وجه حامل ممنوع است. نقد کردن چک تنها برای ذی‌نفع مشخصی میسر است و نه صرفا دارنده چک.
منظور از چک در وجه حامل چکی است که هر شخصی که چک را دارا باشد، میتواند چک را در بانک مربوطه نقد کند.
دعوای مطالبه وجه چک؛ 4 رکن اساسی
برای مطالبه وجه چک (فارغ از اینکه چه نوع چکی باشد) ، وجود 4 رکن الزامی است. این ارکان عبارتند از:
v رکن اول: چک سند و مدرک باشد
زمانی مطالبه وجه چک ممکن است که چک، مدرک و سند دین باشد.
v رکن دوم: رسیدن زمان وصول چک
چک، سفته، سند رسمی تجاری یا هر نوع دین دیگر در صورتی قابل وصول است که زمان آن رسیده باشد یا از زمان مقرر گذشته باشد. این اصل در ماده 3 قانون صدور چک (الحاقی ۰۲/۰۶/۱۳۸۲) نیز ذکر شده است.
در این خصوص هیچ حسن نیتی یا درخواست و یادداشتی از سوی طرفین مبنی بر اینکه چک زودتر از زمان سررسید وصول شود، به هیچ عنوان قابل پذیرش نیست. بانک با علم به این حسن نیت هم به این خواسته مذکور ترتیب اثر نخواهد داد.
زمان سررسید دعوای مطالبه وجه چک همزمان
صادرکننده چک لازم نیست در زمان صدور مبلغ مندرج شده در چک را در حساب خود داشته باشد، بلکه زمان مقرر باید مبلغ را در حساب بانکی خود تامین کند. دادخواست دعوای مطالبه وجه چک برای چکی که عدم سر رسید داشته باشد سریعا رد می‌شود. همچنین بانک چنین چکی را برگشت نمی‌زند.
v رکن سوم: گواهی عدم پرداخت چک
امکان دارد موعد وصول چک فرا برسد و دارنده چک را مطالبه کند و به دلایلی پرداخت صورت نگیرد. این دلایل میتواند شامل موارد این چنینی باشد:
عدم دقت در تنظیم چک: قلم خوردگی یا خط خوردگی در متن چک، عدم مطابقت اطلاعات مندرج، مطابقت نداشتن امضا، عدم تطابق تاریخ و اشتباهاتی از این قبیل وصول در بانک را با مشکل مواجه می‌کند.
v رکن چهارم: سقوط تعهد پرداخت چک از سوی صادر کننده
طبق قانون مدنی، ماده 264، اگر تعهد مالی صادرکننده چک ضمن پرداخت وجه از بین برود، دعوای مطالبه وجه چک قابلیت طرح ندارد. البته تنها تعهدات ذیل شامل این مورد می‌شوند:
الف) وفای به عهد
فرد متعهد یا صادرکننده چک تعهد به پرداخت چک دهد و این تعهد را عملی کند. البته این تعهد در صورتی قابل قبول است که چه شخص متعهد و چه داین یا شخص مقابل یا وکیل طرف مقابل تاییدیه نهایی را بدهد.
اگر شخص متعهد نداند یا به اشتباه مجددا پرداختی انجام دهد، شخص گیرنده باید تمام وجه را برگرداند.
در این حالت چون وفای به عهد عملی شده است، مطالبه قابل قبول نیست. ضمن این تایید باید 3 مورد ذکر شوند: شخص متعهد له، طرف مقابل متعهد له و در نهایت تعهد یا تادیه لازم و یا نرخ و ارزش مادی تعهد
ب) اقاله
اگر دلیل صدور چک قراردادی بین طرفین باشد، دعوای مطالبه وجه چک مشروط بر این امر است: اینکه طرفین قرارداد یا وراث آنها اقدام به اقاله و تفاسخ قرارداد نکنند. اگر برای بخشی از ثمن یک معامله فروش آپارتمان به فروشنده داده شود ولی مبایعه نامه بین دو طرف از بین برود.
ج) ابراء
یعنی شخص متعهد له یا کسی که چک ضمن او صادر شده است از حق یا دین به اختیار صرف نظر کند. مشخصا در این حالت دعوای مطالبه وجه قابل قبول نیست. حتی اگر شخص داین به مالی کمتر از میزان تعهد شده راضی شود، باز هم ابراء صورت گرفته است.
د) تهاتر
تهاتر حالتی است که در آن طرفین به یکدیگر مدیون باشند، در این حالت دین آنها تهاتر می‌شود. تهاتر در صورتی حاصل می‌شود که دین طرفین دارای اتحاد زمان، مکان، جنس یکسان و سبب متفاوت باشد.
مطالبه وجه چک مفقودی
در صورتی که دارنده چک، چک صادر شده در وجه او را گم کند، میتواند وجه آن را مطالبه کند. این خبر خوبی است، البته دارنده چک باید ابتدا چک مفقودی را باطل کند. در مرحله بعد باید به اثبات اینکه چک متعلق به وی است، همراه با ضامن پرداخت قابل قبول در دادگاه حاضر شود و وجه چک را در دادگاه مطالبه کند.
با مفقود شدن چک، دارنده چک مفقود شده و ضامن معرفی شده از دادگاه مسئولیت تضامنی دارند. همچین صادرکننده چک مفقودی و ظهرنویس چک (شخص تضمین کننده پرداخت چک) دارای مسئولیت پیشین هستند.
نامشروع بودن تحصیل چک
اگر چک از طریق کلاهبرداری، سرقت، ربا و جرایم مالی این چنینی تحصیل شده باشد امکان مطالبه وجه چک وجود ندارد. مطالبه در صورتی ممکن است که فرد صادرکننده چک تعهد مالی بدهد و چک صادره حاوی اعتبار و ارزش قانونی باشد. چکی که صرفا عناوین تضمین و امانت دارد قابل اعتماد و قانونی نیست.
مطالبه وجه چک تضمینی
چک‌های تضمینی در واقع اسنادی هستند که به منظور تضمین وفای به عهد داده می‌شوند. مثلا سفته‌ها و چکها. برای این چکها نمی‌توان دعوای مطالبه وجه چک صادر کرد مگر اینکه عدم انجام تعهد ثابت شود.
مطالبه وجه چک سفید امضاء
چک سفید امضاء فاقد تاریخ، مبلغ یا هر دو است؛ اما امضای صادرکننده را دارد. معمولا این امضا در وجه وکیل شخص صادرکننده نوشته می‌شود. این چک قابلیت شکایت کیفری ندارد.
وکیل دارنده این چک میتواند مبلغ دلخواه را با فرض اینکه مورد اعتماد موکل یا صادرکننده چک است در چک وارد کند. سپس به بانک مراجعه کرده و وجه را نقد کند. البته باید بدانیم که دعوای مطالبه وجه چک برای چک‌های سفید امضاء اولا جرم خیانت به امانت است و دوما مصداق سوء استفاده از چک است که هر دو جرم تلقی می‌شوند.
مطالبه وجه چک از ظهرنویس
ظهرنویسی به معنای پشت نویسی چک است. ظهرنویسی به این معناست که دارنده چک میتواند با پشت نویسی این چک را به شخص دیگری منتقل کند.
مدارک لازم برای دعوای مطالبه وجه چک
- اصل چک یا کپی چک
- اصل و کپی گواهی عدم پرداخت چک
- مدارک شناسایی
- پرداخت هزینه دادرسی
- دادخواست صدور اجرائیه
- هزینه دادخواست مطالبه وجه چک
مطالبه از طریق ثبت
به جریان انداختن مطالبه وجه چک از طریق ثبت هم امکان‌پذیر است که البته معایب زیر را دارد:
- امکان گرفتن حکم جلب شخص نیست.
- گرفتن وجه کیفری چک ممکن نیست و لازم است به دادگاه مراجعه شود.
- هزینه اجرا از طریق ثبت 10 درصد مبلغ چک است. همین مبلغ در دادگاه 5/3 درصد است.
- توقیف اموال شخص تنها با ابلاغیه ممکن است. دادگاه نیازی به ابلاغیه ندارد.
هزینه دادرسی
دعوای مطالبه وجه چک دعوای مالی است و طبعا در متن درخواست هزینه دادرسی و میزان مطالبه باید ذکر شوند. اگر دارنده چک قادر به پرداخت هزینه دادرسی نباشد، لازم است دادخواست اعسار از هزینه دادرسی بدهد.
- برای مبالغ چکی کمتر از 20 میلیون تومان 5/2 درصد هزینه دادرسی
- برای مبالغ چکی بیشتر از 20 میلیون تومان 5/3 درصد هزینه دادرسی
نکاتی درباره هزینه دادرسی
هزینه دادرسی برای شکایت‌های کیفری از چک بلامحل کم هزینه‌تر از دیگر شکایت‌ها است. علاوه بر این شامل نکات دیگری نیز می‌باشد.
طبق ماده 107 قانون آیین دادرسی مدنی، اگر شخص طی 10 روز بعد از تاریخ چک آن را برگشت بزند میتواند بدون پرداخت هزینه دادرسی، خسارت مالی و سپرده توقیف اموال بگیرد. در غیر این صورت برای به جریان انداختن دعوای مطالبه وجه چک، حدودا 20 درصد از مبلغ چک را در صندوق دادگستری سپرده کند.
با صدور اجرائیه برای مطالبه وجه چک، گرفتن دستور جلب شخص ممکن نیست. البته این روش هزینه کمتری دارد، سریع‌تر به نتیجه می‌رسد و امکان توقیف اموال هم وجود دارد.
مرجع صالح؛ دعوای مطالبه وجه چک
برای طرح دادخواست باید به شورای حل اختلاف مراجعه کرد که لازم است:
- واقع در حوزه صدور چک باشد.
- واقع در محل زندگی شخص باشد.
- واقع در محل ارائه چک به بانک باشد.
- واقع در محل اخذ گواهینامه عدم پرداخت باشد.
محل دادخواست دعوای مطالبه وجه چک
مراکز استان‌ها و تهران: دفاتر خدمات قضایی
شهرستان‌ها: دفاتر دادگاه‌های حقوقی
با توجه به مبلغ وجه
دو نوع مرجع رسیدگی به درخواست مطالبه وجه با توجه به مبلغ چک عبارتند از:
- اگر مبلغ چک کمتر از 20 میلیون تومان باشد، مراجعه به شورای حل اختلاف صورت می‌گیرد.
- اگر مبلغ چک بیشتر از 20 میلیون تومان باشد، مراجعه به دادگاه‌های عمومی انجام می‌گیرد.
کلام آخر
داشتن اطلاعات کافی در زمینه چک و قوانین مرتبط به آن لزوما در روند دعوای مطالبه وجه چک باعث پیروزی شما در دادگاه نمی‌شود. برای اطمینان از اینکه مطالبه چک با موفقیت انجام شود، کمک گرفتن از وکیلی که در زمینه مالی تجاری و چکها مهارت دارد شدیدا پیشنهاد می‌شود. به خصوص در حالت‌هایی که مبلغ وجه زیاد و طبعا هزینه دادرسی هم به مراتب بیشتر است.