یکی از موضوعات مهم در حقوق جزا عفو است که شرایط و مقررات خاصی دارد. مسلما اصطلاح عفو را از طرق مختلف مانند تلویزیون، شبکه‌های اجتماعی، آشنایان و… شنیده‌اید. با در نظر گرفتن شرایطی خاص، افراد خاصی مورد عفو و بخشش قانون قرار می‌گیرند. ممکن است سوالاتی مانند عفو چیست و چه افرادی مشمول هستند، در ذهن شما ایجادشده باشد که در ادامه به بررسی این موارد خواهیم پرداخت. برای آشنایی بیشتر با این اصطلاح تا پایان این مقاله با ما همراه باشید.
عناوین صفحه
عفو چیست و بررسی هر آنچه در مورد آن نمی‌دانید
به‌طورکلی جرم دو بعد دارد که شامل بعد خصوصی و بعد عمومی می‌شود. بعد خصوصی یعنی جرمی که فقط به یک نفر آسیب وارد کرده است و با شکایت او جرم شناسایی‌شده است که هر وقت رضایت دهد، پرونده مختومه می‌شود. بعد عمومی، جرمی است که جنبه عمومی دارد و به جامعه نیز آسیب وارد می‌کند.
عفو به معنای بخشش است و به دو دسته عفو خصوصی و عفو عمومی تقسیم‌بندی می‌شود. به‌عبارت‌دیگر شامل جرائمی می‌شود که شاکی رضایت داده باشد یا شاکی خصوصی نداشته باشد. در ادامه به معرفی هریک از موارد خواهیم پرداخت.
به‌طورکلی عفو در لغت به معنای بخشایش، گذشت و… است که همانطور در دین اسلام به آن تاکید شده، قانون‌گذار ما هم تلاش خود را برای اعمال آن انجام داده است. قانون‌گذار برای بخشش متهمان و مجرمان شرایطی را در نظر گرفته است و آن‌ها را تحت عنوان عفو بیان می‌کند. همانگونه که ذکر شد بر اساس قانون عفو نیز به دودسته عفو عمومی و عفو تخصصی تقسیم می‌شود.
عفو خصوصی
بر اساس قانون تخفیف مجازات یا عفو محکومان در حدود موازین اسلامی این مورد پس از پیشنهاد رئیس قوه قضاییه و نظر مقام رهبری تعیین خواهد شد. با توجه به نظر مقام رهبری تمام یا بخشی از مجازات بخشیده شده و میزان مجازت کمتر می‌شود. این عفو بعد از حکم قطعی صادر می‌شود و در مراحلی مانند رسیدگی، تعقیب و… امکان آن وجود ندارد.
لازم به ذکر است که اگر مجازات تعزیری باشد و شامل جرائمی مانند اختلاس، سرقت مسلحانه، تجاوز و زنا به عنف، مواد مخدر و… شود، همچنین جرائمی که حکم آن اعدام، سنگسار، دیه و مجازات حد است را شامل نمی‌شوند. برای این عفو شخص محکوم‌علیه، پدر، مادر، همسر، فرزندان، دادستان، رئیس دادگستری و… درخواست عفو می‌کنند.
پس از مطرح شدن درخواست در کمیسیون تخفیف و عفو مجازات آن را مطرح می‌کنند. سپس با توجه به نظر رهبر و پیشنهاد رئیس قوه قضاییه عفو مشخص خواهد شد. عفو خصوصی تاثیری در جبران خسارت و پرداخت دیه ندارد و کلیه آثار محکومیت را منتفی می‌کند.
عفو عمومی
عفو عمومی مطابق ماده 97 قانون مجازات اسلامی بدین‌صورت بیان می‌شود که «عفو عمومی در جرم‌هایی که مجازات آن تعزیر است، داده می‌شود، تعقیب و دادرسی را موقوف می‌کند. درصورتی‌که عفو به مجرم داده شود، باعث می‌گردد که حتی اگر حکم محکومیت وی صادرشده باشد، اجرای مجازات موقوف و آثار محکومیت نیز زائل می‌شود»
برخلاف عفو خصوصی که باگذشت شاکی اعمال می‌شود، عفو عمومی پس از آنکه توسط قانون تعیین شد، در هر مرحله از رسیدگی که باشد، پرونده موقوف می‌شود. مطابق لایحه قانونی عفو عمومی، محکومان جزائی و متهمان مصوب تاریخ 18/02/1385 انجام شد که در آن «کلیه کسانی که مورد تعقیب قرار گرفته‌اند اعم از اینکه حکم محکومیتشان صادر شده باشد یا نشده باشد و اینکه شاکی خصوصی نداشته باشند یا شاکی از شکایت خود گذشت کرده باشد از تعقیب و مجازات معاف خواهند بود. در این صورت کلیه آثار محکومیت از بین می‌رود»
تفاوت عفو خصوصی و عفو عمومی در چیست؟
- عفو عمومی در تمام مراحل دادرسی عمومی (کشف، تعقیب، تحقیقات مقدماتی، دادرسی و اجرای احکام) قابل‌اعمال و اجرا است. درصورتی‌که عفو خصوصی بعد از صدور حکم قطعی صورت می‌گیرد و قبل از آن قابل‌اعمال نخواهد بود.
- اگر شخصی مشمول عفو عمومی شد، دعوای عمومی که علیه آن مطرح است، ساقط خواهد شد؛ درصورتی‌که دعوای خصوصی به‌راحتی منتفی نمی‌شود و مسئولیت انتظامی و مدنی را همچنان دارد، در صورت منتفی شدن کلیه آثار محکومیت، تاثیری در جبران خسارت زیان‌دیده و پرداخت دیه ندارد. پس از اینکه شخص مشمول عفو عمومی قرار گرفت، محکومیتش ساقط می‌شود و سابقه کیفری پاک خواهد شد.
- عفو خصوصی با پیشنهاد قوه قضاییه و موافقت رهبر انجام می‌شود، چه در خصوص تخفیف در مجازات و چه در خصوص ساقط شدن کلیه مجازات. عفو خصوصی در مناسبت‌های خاص مانند اعیاد ملی و مذهبی مانند عید مبعث، ولادت حضرت علی، عید قربان، عید فطر و… اعمال می‌شود.
- عفو خصوصی فقط شامل محکومان شده درصورتی‌که عفو عمومی شامل محکومان و متهمان می‌شود.
- عفو عمومی در جرائم تعزیری قابل‌اعمال است، درصورتی‌که عفو خصوصی مشمول همه مجازات می‌شود به‌جز حق‌الناس.
- مهم‌ترین تفاوت بین عفو خصوصی و عمومی این است که در عفو عمومی سابقه محکومیت به‌صورت کامل از شناسنامه کیفری شخص پاک می‌شود، درصورتی‌که در عفو خصوصی این‌گونه نیست.
جمع‌بندی
در این مقاله سعی کردیم به معرفی عفو جرم در قانون و انواع عمومی و خصوصی آن بپردازیم. همانگونه که ذکر شد جرم به دو دسته عمومی و خصوصی تقسیم‌بندی می‌شود که در جرم خصوصی فقط شاکی خصوصی وجود دارد ولی در جرم عمومی به جامعه آسیب وارد شده است.
عفو به معنای بخشش و بخشیدن است که به دو دسته خصوصی و عمومی تقسیم می‌شود. عفو خصوصی و عمومی تفاوت‌هایی نیز دارند که مهم‌ترین تفاوت در این است که در عفو عمومی سابقه از شناسنامه شخص پاک می‌شود درصورتی‌که در عفو خصوصی این‌چنین نیست. همچنین عفو عمومی در تمام مراحل قابل اجرا است، درصورتی‌که عفو خصوصی پس از صدور حکم قابل اجرا می‌شود. امیدواریم با خواندن این مطالب پاسخ سوالات خود را دریافت کرده باشید.