در متن ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی به بیان درجات هشت‌گانه مجازات تعزیری پرداخته شده است. این ماده تنها نظر بر تعیین درجه مجازات‌ها داشته و نقشی در تعیین میزان حداقل و حداکثر مجازت‌ها ندارد. در قانون مجازات اسلامی قوانین متعددی درباره جرایم و مجازات آن‌ها وجود دارد. قانون مجازات اسلامی به بیان افعالی که ترک یا ارتکاب آن‌ها در قانون جرم انگاری شده می‌پردازد. بر همین اساس چهار نوع ضمانت اجرایی مختلف برای مجازات اسلامی در نظر گرفته شده که عبارتند از: حدود، قصاص، دیه و احکام تعزیری. میزان مجازات احکام تعزیری در قانون تعیین نشده و مسئولیت تعیین حدود جرم بر عهده قاضی خواهد بود.
عناوین مهم
تشریح ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی
قبل از شرح و بررسی ماده ۱۹ قانون مجازات باید به این نکته اشاره کنیم تنها سه مورد از آن‌ها دارای مجازات شلاق تعزیری هستند. این موارد به مجازات‌های درجه ۶ تا ۸ اختصاص می‌یابد. تنها در چهار مورد از مجازات‌های مندرج در ماده ۱۹، محرومیت از حقوق اجتماعی به عنوان مجازات اصلی در نظر گرفته شده است.
مجازات تعزیری درجه یک در ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی
حبس‌های بیش از ۲۵ سال در قانون محدودیتی برای تعیین مقدار دقیق آن وجود ندارد. اما بر اساس قانون کاهش مجازات تعزیری مصوب سال ۱۳۹۹، قاضی تنها در صورتی می‌تواند حکم را به بیش از این مقدار افزایش دهد که قادر به ارائه دلایل و مستندات کافی باشد. بر اساس قانون کاهش مجازات‌های تعزیری، تمام احکام حبس ابد در دسته مجازات‌های درجه یک قرار می‌گیرند.
بر اساس قانون اسلامی مجازات‌های نقدی باید هر سه سال یکبار به‌روز‌رسانی شوند. اما مجازات‌های نقدی بیش از ۱۰۰ میلیون تومان درجه یک محسوب می‌شوند. مصادر کل اموال به این معنی که مجرم بر اساس حکم دادگاه از مالکیت بر اموال خود محروم شده و تمام اموال متعلق به دولت خواهد دسته دیگری از مجازات‌های درجه یک مندرج در ماده ۱۹ قانون مجازت اسلامی است.
دسته دیگری از مجازات‌های درجه یک به انحلال شخص حقوقی مربوط می‌شود. این مجازات به شرکت‌ها و مؤسساتی مربوط است که ماهیت آن‌ها مستقل از شخصیت اعضای حقیقی آن باشد. اما این مرحله به معنی عدم مجازات اشخاص حقوقی نیست. زیرا تمام اشخاص حقیقی و خاطی فعال در این سازمان‌ها متناسب با جرم خود مجازات خواهند شد.
مجازات تعزیری درجه دو
حبس‌های بیش از ۱۵ سال تا ۲۵ سال در این دسته قرار دارند. فراموش نکنید که حداقل و حداکثر زمان حبس در مجازات‌های درجه دو به ترتیب ۱۵ و ۲۵ سال خواهد بود. مجازات‌های نقدی بین ۵۵ تا ۱۰۰ میلیون تومان دسته دیگری از موارد موجود در مجازات درجه دو هستند. اگر در حکم متهم قید شود که او به پرداخت جریمه معادل حداقل مقدار مجازات درجه دو محکوم شده، موظف به پرداخت مبلغ ۵۵ میلیون تومان خواهد بود. البته بروزرسانی سه ساله مبلغ جریمه‌ها باعث افزایش جریمه نقدی در مجازات درجه دو خواهد شد.
مجازات تعزیری درجه سه
حکم حبس بین 10 تا ۱۵ سال در این دسته از مجازات‌های تعزیری قرار می‌گیرد. نکته جالب این است که حداقل میزان مجازات درجه دو به معنی سقف و حداکثر مجازات درجه سه است. مجازات نقدی در این درجه نیز بین ۳۶ تا ۵۵ میلیون تومان متغیر است.
مجازات تعزیری درجه چهار
جرم‌هایی مانند آدم‌ربایی که به عنف یا تهدید مربوط باشد در دسته مجازات‌های درجه چهار قرار می‌گیرد. قاضی برای این دست از جرایم حبس ۵ تا ۱۰ سال تعیین می‌کند. البته، حداکثر میزان حبس در مجازات‌های درجه چهار به آدم‌ربایی و تهدید مربوط می‌شود. جزای نقدی درجه چهار بر اساس ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی بین ۱۸ تا ۳۶ میلیون تومان خواهد بود. افرادی که در این دسته از مجازات‌های تعزیری قرار می‌گیرند برای همیشه از خدمات دولتی و عمومی منفصل می‌شوند. بر اساس قانون، مجازات انفصال دائم از خدمت تنها برای کارکنان دولت، مؤسسات یا نهاد‌های عمومی دولتی و غیردولتی اعمال می‌شود.
مجازات تعزیزی درجه پنج
مجازات‌های تعزیری درجه پنج دارای حبس دو تا پنج سال در این دسته هستند. اگر آدم‌ربایی بدون تهدید و زور انجام شود مجازات حبس درجه پنج برای مجرم در نظر گرفته خواهد شد. جزای نقدی مجازات‌های تعزیری درجه پنج بین ۸ تا ۱۸ میلیون تومان است. افراد مشمول این دسته مجازات بین ۵ تا ۱۵ سال از خدمات اجتماعی محروم می‌شوند. اما محرومیت از خدمات اجتماعی این مجرکان یک مجازات تبعی است و با اتمام دوره محکومیت از بین می‌رود. ممنوعیت دائم از یک یا چند فعالیت شغلی یا اجتماعی دسته دیگری از جازت‌های درجه پنج هستند.
قاضی بر اساس شدت جرم می‌تواند مجرم را از حضور در مناقصات اجتماعی محروم کند. افرادی که در این دسته از مجازات‌های تعزیری قرار می‌گیرند برای همیشه از دعوت عمومی به منظور افزایش سرمایه برای مؤسسات و اشخاص حقوقی محروم خواهند شد.
مجازات تعزیری درجه شش
مجازات‌هایی مانند جعل سند در این دسته قرار می‌گیرند. زمان حبس این دسته از مجازات‌های تعزیری بین ۶ ماه تا ۲ سال است. جریمه نقدی این دسته از مجازات‌ها نیز حدود دو تا هشت میلیون تومان خواهد بود. جرایم منافی عفت دسته دیگری از مجازت‌های درجه شش هستند که شلاق تا ۹۹ ضربه برای آن‌ها تعیین شده است. افرادی که در این دسته قرار بگیرند بین ۶ ماه تا ۵ سال از حقوق اجتماعی محروم می‌شوند. حکم دادگاه آن‌ها نیز در رسانه‌ها منتشر خواهد شد.
بر اساس ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی در صورتی که جرمی موجب جریحه‌دار شدن افکار عمومی شود انتشار حکم قطعی در رسانه‌های مختلف مانند تلویزیون، روزنامه، شبکه‌های اجتماعی و سایت‌ها ضروری خواهد بود. ممنوعیت از چندین فعالیت شغلی و اجتماعی به مدت ۶ ماه تا ۵ سال، ممنوعیت از دعوت عمومی برای جذب سرمایه تا ۵ سال و ممنوعیت از صدور اسناد تجاری برای مجرم تا ۵ سال سایر مواردی هستند که به عنوان جریمه افراد مشمول این دسته از مجازات‌های تعزیری در نظر گرفته می‌شود.
مجازات تعزیری درجه هفت
قماربازی با وسایلی مانند پاسور در این دسته از مجازات‌های تعزیری قرار می‌گیرد. حبس ۹۱ روز تا ۶ ماه، مجازات نقدی تا سقف دو میلیون تومان، مجازات شلاق از ۱۱ تا ۳۰ ضربه و محرومیت از حقوق اجتماعی تا شش ماه سایر مواردی که برای مشمولان مجازات درجه هفت در نظر گرفته می‌شود.
مجازات تعزیری درجه هشت
خرید فروش یا نگهداری از آلات قمار جزء جرایم مشمول مجازات درجه هشت محسوب می‌شود. زمان حبس مجرمان این گروه کمتر از ۹۱ روز خواهد بود. جریمه نقدی آن‌ها نیز حداکثر یک میلیون تومان تعیین شده است. در برخی موارد قاضی می‌تواند بر اساس قانون مجرم را به تحمل ۱۰ ضربه شلاق تعزیری محکوم کند.
نکات حقوقی ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی
- در برخی درجات مجازات تعزیری محرومیت از حقوق اجتماعی پیش‌بینی شده است.
- در مواردی که حداقل مجازات تعیین شده برای مجرم مطابق یکی از درجات هشت‌گانه باشد اما حداکثر مجازات او در دسته بالاتر قرار بگیرد، مبنای صدور حکم قطعی مجازات درجه بالاتر خواهد بود.
- در صورت بالا بودن تعداد مجازات‌ها قاضی بیشترین مجازات را اعمال خواهد کرد. اما در مواردی که امکان تشخیص مجازات شدید یا بازدارنده وجود ندارد مجازات حبس ملاک اصلی صدور حکم نهایی خواهد بود.
- در صورتی که مجازات خاطی با هیچ یک از مجازات‌های هشت‌گانه مطابقت نداشته باشد مجرم در دسته مجازت‌های تعزیری درجه ۷ قرار خواهد گرفت.
- در صورتی که قاضی حکم مصادره اموال صادر کند باید هزینه‌های معمولی زندگی محکوم و افراد تحت تکفل او از دارایی کلی کسر شود.
- تمام حبس‌های تعزیری غیرحدی در دسته مجازات‌های درجه یک قرار می‌گیرند.
ماده ۱۹ قانون مجازات اسلامی به معرفی دسته‌بندی هشت‌گانه مجازات‌های تعزیری اشاره دارد. در هر یک از دسته‌بندی‌ها مدت زمان حبس، میزان جریمه نقدی، محرمیت از حقوق اجتماعی، انفصال از خدمات دولتی و عمومی شلاق تعزیری و موارد دیگر مشخص شده است. نکته مهم این است که میزان جریمه نقدی متغیر است. زیرا دادگاه موظف است جریمه‌ها را هر سه سال یکبار بروزرسانی کند. در مواردی که مجازات تعیین شده برای متهم در هیچ یک از دسته‌های هشت‌گانه قرار نگیرد، مجازات تعزیری درجه ۷ ملاک اصلی برای صدور حکم نهایی خواهد بود.
