وکالت در واقع نوعی قرارداد است که در آن طبق توافقات، موکل اجازه انجام امور خود را به وکیل واگذار میکند. ازآنجاکه وکالت از جمله عقود جایز است و با عقود لازم تفاوت دارد، طرفین میتوانند با خواست خود و بنا بر شرایطی، این توافق را فسخ کنند. پس از اعطای وکالت، وکیل موظف است در چهارچوب قرارداد عقد شده، عمل کند.
وکالت فروش ملک، نوعی قرارداد بین صاحب اصلی ملک و شخصی دیگر است؛ بنابر این قرارداد، موکل اجازه دارد تا مالکیت ملک معامله شده را به نام خود انتقال دهد. نقلوانتقال ملکیت ملک با سند وکالتی و وکالتنامه، بسیار دردسرساز است. در این مقاله قصد داریم به بررسی این نوع وکالت و همچنین تمام جوانب آن بپردازیم. برای دریافت پاسخ تمامی سؤالات احتمالی خود، با ما همراه باشید.
عناوین صفحه
انواع وکالت فروش ملک
وکالت انواع مختلفی دارد که در هرکدام وکیل طبق مفاد قرارداد، اختیارات خاصی دارد و نباید خارج از چهارچوب قرارداد عمل کند. درصورتیکه وکیل پا را از محدوده اختیارات خود فراتر بگذارد یا در انجام امور واگذار شده کوتاهی کند، سلب مسئولیت خواهد شد. ازآنجاکه هر نوع وکالت اختیارات و محدودیتهایی خاص را برای وکیل اعمال میکند، آگاهی از این وکالتها برای آشنایی با وکالت فروش ملک واجب است.
وکالت مطلق
بنا بر ماده 661 قانون مدنی ایران، در صورت اعطای وکالت مطلق وکیل از جانب موکل اختیار تام دارد و میتواند در خصوص اداره اموال هر اقدامی را بدون محدودیت حقوقی انجام دهد.
وکالت مقید
درصورتیکه وکالت از نوع مقید باشد، وکیل فقط اجازه دارد در حدود موضوعات تعیین شده با رعایت محدودیتهای ذکرشده اقدام کند. درصورتیکه وکالت فروش ملک از نوع مقید باشد، وکیل در حدود موضوعات مشخص، یعنی تنظیم سند رسمی به نام خریدار، تنظیم مبایعهنامه و فروش ملک، اختیار اقدام دارد.
وکالت بلاعزل
وکالت بلاعزل، نوعی از وکالت فروش ملک است که پس از عقد آن، فروشنده نمیتواند شخصاً وکالت را فسخ کند؛ بنابراین این تصور که وکالت بلاعزل یعنی خریدار در هرزمانی میتواند سند مالکیت را به نام خود ثبت کند، کاملاً اشتباه است. همچنین توجه کنید با عقد وکالت بلاعزل، وکیل (خریدار) مالک اصلی ملک نیست.
حال این سؤال مطرح میشود، وکالت بلاعزل در چه صورت فسخ میشود؟ در پاسخ باید بگوییم طبق ماده 678 قانون مدنی درصورتیکه یکی از شرایط زیر وجود داشته باشد، وکالت بلاعزل امکان فسخ دارد:
- فوت یکی از طرفین
- ابتلای یکی از طرفین به جنون
- درصورتیکه در وکالتنامه شرایط عزل وکیل توسط موکل ذکر شده باشد.
- به علل مختلف وکیل از موکل درخواست استعفا کند.
در صورت فوت فروشنده مالکیت ملک برعهده چه کسی است؟
مطابق قانون در هر نوع وکالت فروش ملک اعم از مقید، تام و بلاعزل، درصورتیکه یکی از طرفین یعنی وکیل یا موکل فوت کند یا مجنون شود، وکالت عقد شده فسخ خواهد شد. این مسئله خطری جدی برای موکل محسوب میشود، چون درصورتیکه سند وکالتی به سند قطعی تبدیل نشده باشد یا قولنامه و مبایعهنامهای تنظیم نشده باشد و قرارداد فسخ شود، خریدار مالکیت ملک را در اختیار نخواهد داشت.
در صورت فوت فروشنده، ملک خریداری شده به وراث او میرسد. برای پیشگیری از بروز این مشکل، بهتر است مبایعهنامهای بین خریدار و فروشنده تنظیم شود تا حتی در صورت فوت فروشنده، خریدار صاحب ملک معامله شده باشد. درصورتیکه مبایعهنامه تنظیم شده باشد، پس از فوت فروشنده دادگاهی تشکیل میشود که طی آن رای دادگاه به نفع خریدار صادر خواهد شد و صاحب قانونی ملک خواهد بود.
تفاوت سند رسمی و وکالتنامه
در قسمت قبل ذکر کردیم درصورتیکه پس از اعطای وکالت فروش ملک، سند وکالتی به سند رسمی تبدیل نشده باشد و فروشنده فوت کند یا دچار جنون شود، وکالت فسخ خواهد شد و خریدار دیگر صاحب آن ملک نخواهد بود. اما ممکن است برایتان سؤال باشد که سند رسمی چه تفاوتی با وکالتنامه دارد؟ برای پاسخ به این پرسش چند مورد از تفاوتها را بررسی میکنیم.
- طی اعطای وکالتنامه، فروشنده به خریدار وکالت میدهد تا در زمانی که خریدار تعیین میکند، به دفترخانه مراجعه کنند و سند رسمی را ثبت کنند. یعنی با اعطای وکالت فروش ملک، فروشنده حق مالکیت ملک موردنظر را ندارد و صرفاً وکالت کسب کرده تا سند مالکیت را به نام خود دریافت کند. درحالیکه طبق سند قطعی خریدار، مالک اصلی ملک محسوب میشود.
بنابراین، طی اعطای وکالت فروش ملک، خریدار صرفاً بعد از دریافت سند قطعی، مالک ملک محسوب میشود و میتواند در دادگاه اقامه دعوی کند. تا زمانی که سند قطعی وجود نداشته باشد و صرفاً وکالتنامه تنظیم شده باشد، حتی اگر خریدار تمام مبلغ ملک را پرداخت کرده باشد، مالک ملک محسوب نخواهد شد. البته درصورتیکه طرفین به همراه وکالتنامه، قولنامه نیز تنظیم کرده باشند، خریدار به لحاظ قانونی مالک محسوب میشود.
- مدارک موردنیاز برای ثبت سند قطعی شامل اصل و کپی سند مالکیت یا بنچاق، گواهی عدم خلافی و گواهی پایان کار از شهرداری، صورت مجلس تفکیکی (برای آپارتمان) و… است. درحالیکه این مدارک برای اعطای وکالت فروش لازم نیستند.
- همانطور که گفته شد، وکالت از عقود جایز است و در اثر فوت یا دچار شدن یکی از طرفین به جنون، این وکالت فسخ خواهد شد و خریدار هیچ حق مالکیتی ندارد. اما در مورد فروش ملک با سند قطعی چنین مشکلی وجود ندارد و مالکیت ملک مختص خریدار است.
تفاوت قولنامه و مبایعهنامه چیست؟
همانطور که گفته شد درصورتیکه وکالت فروش ملک به خریدار واگذار شود، ولی سند قطعی یا مبایعهنامه یا قولنامه تنظیم نشده باشد و فروشنده ملک فوت کند، هیچگونه مالکیتی برعهده خریدار نیست و ملک موردنظر به ورثه واگذار میشود؛ بنابراین لازم است اطلاعاتی درباره قولنامه و مبایعهنامه و تفاوت این دو در اختیارتان قرار دهیم.
برای شروع به این مثال ساده توجه کنید:
آقای “الف” قصد دارد از خانم”خانهای ای را خریداری کند. طرفین قراردادی مبنی بر شرایط تحویل منزل، زمان تحویل، نحوه پرداخت هزینه و … تنظیم میکنند. همچنین ممکن است آقای “الف” مبلغی را بهعنوان بیعانه پرداخت کند. در این شرایط طرفین یک مبایعهنامه تنظیم کردهاند.
اما اگر آقای “الف” برای مثال، قراردادی با این مضمون که سال آینده خانه را از خانم “ب” خریداری خواهد کرد، تنظیم کند و طرفین اقدامات موردنیاز برای زمان مقرر شده را فراهم کنند، در واقع یک قولنامه بین این خانم و آقا بسته شده است.
طبق این مثال متوجه میشویم که
- مبایعهنامه تعهدی حقیقی است و بهعنوان قرارداد اصلی محسوب میشود. اما قولنامه یک پیشقرارداد است.
- بهمحض ثبت مبایعهنامه، مالکیت به خریدار منتقل میشود؛ اما در قولنامه، طرفین فقط متعهد میشوند که به سهم خود اقدامات لازم برای انجام معاملهای در آینده را انجام دهند.
- واضح است که نام قولنامه دارای مفهوم تعهد و قول است؛ اما مبایعهنامه به معنی قرارداد خریدوفروش بین طرفین است.
اعطای وکالت فروش ملک گاهی بسیار کمککننده است
با اینکه سادهترین و مرسومترین روش خریدوفروش ملک، تنظیم سند ملک در دفتر ثبتاسناد رسمی است، اما به هر حال، گاهی اوقات شرایط برای ثبت سند مهیا نیست. برای مثال، یکی از طرفین یا هر دوی آنها امکان حضور بهموقع در دفتر ثبتاسناد را ندارند؛ بنابراین در این شرایط طرفین اقدام به عقد وکالتنامه فروش ملک میکنند.
برخی از مزایا و موارد ثبت وکالت فروش ملک به شرح زیر است:
- وقتی که سند ملک آماده نباشد، برای مثال ساختمان نوسازی تکمیل شده باشد، اما مالک ساختمان پیش از دریافت سند تفکیکی اقدام به فروش واحدها کند، میتواند بدون نیاز به سند از طریق تنظیم وکالتنامه، ملک را بفروشد؛ بنابراین خریداران برای خرید واحدها باید وکالت فروش ملک را دریافت کنند؛ چون نمیتوانند سند را به نام خود منتقل کنند.
- درصورتیکه ملک فاقد سند باشد، معامله را میتوان از طریق تنظیم وکالت فروش انجام داد.
- ممکن است سند ملک در گرو بانک باشد؛ بنابراین وقتی سند در دسترس نیست، طرفین معامله، وکالتنامه فروش ملک تنظیم میکنند. در چنین مواردی، مالک اختیار انجام تشریفات انتقال قطعی را از طریق تفویض وکالت در مقام بیع، به خریدار واگذار میکند و خریدار میتواند پس از اتمام اقساط، بدون حضور موکل سند ملک را به نام خود منتقل کند. در صورت اعطا نشدن این اختیار به خریدار و آزاد نشدن ملک در زمان مقرر، خریدار ناچار به طرح دعاوی الزام به فک رهن و الزام به تنظیم سند رسمی است. توجه داشته باشید برای انجام چنین معاملاتی، رضایت و اطلاع بانک ضروری است.
- کوتاه کردن پروسه انتقال سند با اعطای وکالت به خریدار، از مزایای دیگر ثبت این نوع قراردادها است.
- درصورتیکه به علت عدم پرداخت جریمههای شهرداری، انتقال رسمی ملک ممکن نباشد، وکالت در مقام بیع به خریدار این اختیار را میدهد که با پرداخت جریمه یا اعتراض به جریمه در کمسیون ماده 77 شهرداری، اقدامات لازم نسبت به انتقال رسمی ملک را به عمل آورد.
- امکان کاهش هزینههای مالیاتی از طریق این نوع معاملات نیز موجب شده است، فروشندگان زیادی معاملات خود را از طریق تنظیم وکالتنامه فروش ملک انجام دهند.
- از دیگر انگیزههای افراد برای ثبت این قراردادها، کاهش دردسرها و کاغذبازیهای اداری است.
با وجود این مزایا، توصیه میکنیم از این روش برای انجام معاملات خود استفاده نکنید و اگر مجبور به این اقدام شدید، بسیار محتاطانه عمل کنید.
معایب و مشکلات معاملات ملکی با وکالتنامه
ممکن است سؤال شما این باشد که با جود مزایای ذکر شده، چرا بسیاری از کارشناسان میگویند بهتر است معاملات خود را از طریق وکالت فروش ملک انجام ندهیم؟ در پاسخ باید بگوییم، این قراردادها دردسرهای مخصوص خود را دارند و ممکن است با یک اشتباه یا کوتاهی در اقدام، خسارت هنگفتی را متحمل شوید.
در ادامه به بررسی چند مورد از معایب این روش معامله میپردازیم.
- درصورتیکه در قرارداد اختیار فروش ملک از فروشنده سلب نشود، فروشنده میتواند ملک خود را به اشخاص متعددی بفروشد و این یعنی دردسر برای خریدار.
- ممکن است مدتزمان اعتبار وکالتنامه به پایان برسد.
- در صورت فوت یا جنون یکی از طرفین، قرارداد باطل میشود و اگر مبایعهنامه، سند رسمی یا قولنامهای در اختیار خریدار نباشد، مالکیت ملک در اختیار او نیست. برای مطالعه و آگاهی بیشتر میتوانید به ماده ۶۷۸ قانون مدنی ایران مراجعه کنید.
اعطای وکالت فروش ملک چه شرایطی دارد؟
همانطور که گفته شد وکالت فروش ملک انواع گوناگونی منجمله وکالت بلاعزل دارد. ازآنجا که ثبت هرگونه قراردادی مستلزم رعایت یک سری شرایط خاص است، اعطای وکالت فروش ملک نیز مستلزم رعایت شرایطی است. از جمله مهمترین این شرایط میتوان به موارد زیر اشاره کرد:
- طرفین این قرارداد باید شایستگی، رضایت و قصد انجام این معامله را داشته باشند.
- هدف انعقاد معامله باید مشروع باشد وگرنه معامله شکلگرفته باطل یا غیرنافذ است.
- فروش ملک با وکالت فروش، به معنی این نیست که موکل دیگر مالک ملک محسوب نمیشود، بلکه مادامی که سند قطعی، قولنامه یا مبایعهنامه تنظیم نشده باشد، موکل مالک اصلی ملک است.
- درصورتیکه وکیل فاقد وکالت در توکیل باشد، واگذاری امور به شخص ثالث مجاز نیست.
- وکالت فروش ملک حتماً باید در دفاتر اسناد رسمی و به شکل قانونی تنظیم شود.
- حدود اختیارات وکیل در فروش ملک، تابع مفاد قرارداد تنظیم شده است و وکیل حق عملکرد خارج از حدود اذن را ندارد.
تعیین ثمن
درصورتیکه طی ثبت وکالتنامه موکل ثمن مدنظرش را تعیین کرده باشد، وکیل حق فروش ملک به کمتر از آن مبلغ را ندارد. درصورتیکه وکیل ملک را با قیمتی بالاتر بفروشد، مابهالتفاوت دریافتی متعلق به موکل است و وکیل حق تصرف در آن را ندارد.
موارد انحلال وکالت فروش ملک
وکالت فروش ملک به اسباب ذیل منحل خواهد شد:
- استعفای وکیل که حتماً باید با موافقت موکل همراه باشد.
- عزل وکیل توسط موکل (البته درصورتیکه وکیل از این موضوع آگاه نباشد، بنا بر ماده 580 قانون مدنی هرگونه اقدام وکیل در حیطه موضوع وکالت، قابلقبول است.)
- ورشکستگی موکل
- فوت و حجر هر یک از طرفین
- انقضای مدتزمان وکالتنامه
- اقاله
- ازبینرفتن موضوع وکالت
مدارک لازم برای ثبت وکالت فروش ملک
برای ثبت وکالتنامه فروش ملک، مدارک زیر موردنیاز است:
- اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی مالک
- بنچاق انتقال ملک
- سند مالکیت تک برگی یا منگولهدار
- اصل و کپی شناسنامه و کارت ملی وکیل
9 نکته ضروری که طی تنظیم وکالت فروش ملک باید رعایت کنید
بخش قابلتوجهی از شکایات مربوط به موضوع وکالت فروش ملک است. برای مثال شخصی وکالت فروش ملکی را خریداری میکند و بعد مدتی متوجه میشود که این ملک به افراد دیگری نیز فروخته شده است. برای پیشگیری از وقوع این مشکل و مشکلات متعدد دیگر، لازم است حین تنظیم وکالتنامه موارد زیر را رعایت کنید.
- از شروط مهم اخذ وکالت فروش ملک، این است که هیچگاه وکالت را از اشخاص ناشناس و نامعتبر خریداری نکنید. مگر اینکه در کنار دریافت وکالت فروش، قولنامه یا مبایعهنامهای نیز تنظیم کنید. در این صورت حتی اگر وکالت به هر دلیلی فسخ شود، با استناد به قولنامه یا مبایعهنامه میتوانید درخواست تنظیم سند رسمی بدهید.
- از اقدامات مهمی که خریدار باید رعایت کند، این است که سریعاً پس از دریافت وکالت، اقدامات لازم جهت تنظیم سند رسمی را انجام دهد. این امر موجب میشود در صورت فوت یا جنون موکل، مالکیت از او سلب نشود.
- پس از اعطای وکالت فروش ملک به خریدار، اختیار فروش ملک توسط موکل (مالک اصلی)، نفی نمیشود؛ بنابراین ممکن است فروشنده ملک خود را به اشخاص متعددی بفروشد. برای پیشگیری از این موضوع اختیار فروش ملک توسط موکل را در قرارداد اسقاط کنید.
- پیش از تنظیم قرارداد در دفتر ثبتاسناد، اعتبار دفترخانهای که سند تنظیم کرده است را بهصورت کتبی استعلام بگیرید.
- برای پیشگیری از سوء استفادههای احتمالی، همواره وکالتنامه و مبایعهنامه را همراه یکدیگر در معاملات درگیر کنید. این دو سند را مانند دو عضو جداییناپذیر در نظر بگیرید.
- بهتر است وارد معاملاتی که تعداد زیادی موکل مانند شرکا و وراث دارد نشوید.
- درصورتیکه بهعنوان وکیل یا موکل، وارد معامله وکالتی شدید، حتماً وکالتنامه اصلی را پیش از تصمیم نهایی دقیق و بادقت مطالعه کنید. حتی از یک خط متن قرارداد هم غافل نشوید.
- حین ثبت وکالتنامه حتماً بهصورت شفاف و مشخص ذکر کنید، موکل (فروشنده) هیچگونه حق دخالتی در امور ملک نخواهد داشت.
- به علت فسخ وکالت در صورت فوت یکی از طرفین، بهتر است برای جلوگیری از مشکلات احتمالی، هنگام تنظیم وکالتنامه عبارت ” وکیل در حیات و وصی در ممات” به کار برده شود.
نمونه وکالتنامه فروش ملک
پس از ارائه توضیحات مربوط به وکالت فروش ملک، نیاز است نمونهای از متن وکالت فروش را بررسی کنیم. متن زیر یک نمونه از این قرارداد است:
شیوه پرداخت هزینههای ثبت وکالت
بنا بر ماده 675 قانون مدنی، پرداخت تمامی هزینههای مربوط به اعطای وکالت فروش ملک بر عهده موکل (فروشنده) است. پرداخت تمامی هزینهها منجمله هزینه ایاب ذهاب، هزینه تنظیم سند، هزینههای مربوط به دفترخانه و موارد دیگر، بر عهده موکل است؛ بنابراین درصورتیکه وکیل این هزینهها را پرداخت کرده باشد، میتواند تمام مبلغ پرداخت شده را از موکل بگیرد، مگر اینکه در قرارداد شرایط دیگری برای پرداخت این هزینهها در نظر گرفته شده باشد.
حقالوکاله وکیل در اعطای وکالت فروش ملک بلاعزل تابع مفاد وکالتنامه است. اگر درباره این موضوع در وکالتنامه موردی تصریح نشده باشد، حقالوکاله وکیل تابع عرف و عادت خواهد بود. درصورتیکه عادت مسلمی نباشد، وکیل مستحق دریافت اجرتالمثل است. درصورتیکه موکل، حقالوکاله وکیل را پرداخت نکند، وکیل میتواند از طریق مراجع قضایی این مسئله را پیگیری کرده و مطالبه اجرت کند.
آیا وکالت فروش ملک دلیلی بر مالکیت وکیل است؟
برای اینکه وکیل مالک ملک باشد و ادعای مالکیت کند، باید در قرارداد این موضوع ذکر شده باشد یا اینکه با ثبت قولنامه، مبایعهنامه یا سند قطعی مالکیت رسمی ملک در اختیار وکیل قرار گرفته باشد. برای مثال، اگر در فروش یک ملک، شرکا به یک نفر از اعضا وکالت فروش ملک داده باشند، وکیل (که یکی از شرکا است) نمیتواند در خصوص مالکیت ملک هیچ ادعایی داشته باشد، مگر اینکه سایر شرکا ندانسته اقدام به تنظیم وکالتی کرده باشند که طبق آن مالکیت ملک به وکیل واگذار شده باشد.
بنابراین، پیشنهاد کارشناسان ما این است که حین تنظیم وکالت دقت کافی و لازم را به خرج دهید، زیرا حتی یک خطای جزئی میتواند پیامدهای جبرانناپذیر داشته باشد.
منظور از دعوی الزام به تنظیم سند قطعی چیست؟
یکی از مشکلات شایع در خرید ملک از طریق وکالت فروش ملک این است که امکان دارد فروشنده به هر دلیلی از جمله افزایش ارزش ملک، حاضر به انتقال ملک به نام خریدار نشود. در این صورت خریدار میتواند با در اختیار داشتن مبایعهنامه و گواهی عدم حضور موکل در دفترخانه رسمی، به دادگاه مراجعه کند و دعوی الزام به تنظیم سند رسمی را مطرح کند. چنانچه موکل از تحویل ملک به خریدار خودداری کند، خریدار میتواند در دادگاه اقدام به طرح دعوی الزام به تحویل ملک کند.
نحوه اقدام برای اعطای وکالت فروش ملک
بهمنظور تنظیم وکالتنامه فروش ملک، طرفین معامله باید به دفترخانه اسناد رسمی مراجعه کنند. ارائه اصل و کپی کارت ملی و شناسنامه طرفین الزامی است. علاوه بر این مدارک، باید سند و مدارکی که نشاندهنده مالکیت ملک توسط موکل است نیز ارائه شوند.
کلام پایانی
در این مقاله سعی کردیم بهتمامی سؤالات احتمالی شما عزیزان درباره وکالت فروش ملک پاسخ جامع و کامل بدهیم. حال با مطالعه این مقاله، شما اطلاعاتی دقیق، بهروز و همهجانبه راجع به خریدوفروش ملک از طریق وکالتنامه در اختیار دارید. همچنین چکیدهای از مباحث ذکر شده را ارائه میکنیم:
وکالت فروش ملک یکی از راههای فروش ملک است که به دلایل مختلفی توسط طرفین قرارداد ترجیح داده میشود. این وکالت میتواند از نوع بلاعزل، مقید یا مطلق باشد. ویژگیها و توضیحات هرکدام از این وکالتها در مقاله به طور کامل بررسی شده است.
درصورتیکه مبایعهنامه، قولنامه یا سند رسمی وجود نداشته باشد یا در وکالتنامه بندی درباره شرایط وکالت پس از فوت تصریح نشده باشد، پس از فوت فروشنده هیچگونه حق مالکیتی در اختیار وکیل نیست. همچنین در این مقاله تفاوتهای مبایعهنامه و قولنامه، تفاوتهای سند رسمی و وکالتنامه ذکر شده است و مطالعه این موارد برای تکمیل اطلاعات شما عزیزان ضروری است.
همانطور که گفتیم گاهی اوقات به علل مختلفی از جمله در دسترس نبودن سند، عدم حضور یکی از طرفین یا هر دو برای انتقال سند، رهن بودن سند، عدم امکان انتقال سند به علت بدهیها و جرایم شهرداری، کاهش هزینهها و … طرفین، تنظیم وکالت فروش ملک را ترجیح میدهند.
اعطای وکالت شرایطی ضروری دارد که باید قبل از عقد وکالتنامه به آنها توجه کرد. تمامی این شرایط به همراه مدارک لازم در این مطلب مشروح شدهاند. همچنین با رعایت 9 نکته ضروری ذکر شده، طرفین معامله میتوانند از وقوع مشکلات احتمالی جلوگیری کنند.
همانطور که گفتیم، صرفاً تنظیم وکالتنامه به معنی مالکیت وکیل نیست، مگر اینکه در وکالتنامه ذکر شده باشد حق مالکیت ملک به وکیل واگذار شده است. یکی از مشکلات رایج خریداران عدم دریافت حق مالکیت است. ممکن است موکل به هر دلیلی از واگذاری مالکیت ملک به خریدار خودداری کند. در این مقاله به این موضوع اشاره کردیم و راهحل آن را مورد بررسی قرار دادیم.