با ابداع اینترنت و گسترش روزافزون پیامدهای مثبت و منفی آن روز به روز بیشتر، متفاوت‌تر و عمیق‌تر می‌شود. فضای مجازی علاوه بر سهولت در ارتباط و بسیاری موارد دیگر دردسرهایی هم دارد که روی شخصیت فرد تاثیر مخربی می‌گذارد. این فضای به ظاهر نامحدود قوانین و جرم‌های تعیین شده‌ای دارد. مثل جرم توهین در فضای مجازی که کمتر کسی وجود دارد که تجربه‌اش نکرده باشد.
در ادامه قصد داریم به جرم اهانت در فضای مجازی، پیگردهای قانونی، مجازات، شیوه پیگیری، رویه و مراحل لازم جهت شکایت و پیگیری اشاره کنیم. ما را تا انتهای این مطلب یاری کنید تا قدمی در ارتقاء امنیت سایبری خود و عزیزانتان بردارید. بهترین راهکار برای مقابله با چنین اتفاقاتی گرفتن مشاوره از یک وکیل سایبری خوب و سپردن پرونده به وکلای مجرب در پرونده‌های پیچیده حقوقی است.
آزار و اذیت در فضای مجازی شامل چه مواردی می‌شود؟
واژه تخصصی Internet harassment شامل مجموعه رفتارهای غیراخلاقی و خلاف عرف در فضای مجازی می‌شود. رفتارهایی مثل قلدری، آزار و اذیت کردن، تهدید کردن یا ایجاد احساس منفی در شخص مقابل از این دسته هستند. رایج‌ترین نوع رفتار منفی توهین است که معمولا متوجه خود شخص، نژاد، شخصیت، ظاهر و دیگر ویژگی‌های فردی یا اجتماعی مرتبط با شخص می‌شود.
انواع جرایم آزار و اذیت در فضای مجازی شامل موارد زیر است:
- ارسال ایمیلی که محتوای تهدیدکننده دارد یا خلاف خواسته شخص است
- سردرگم کردن مخاطب با ایمیل‌های متعدد
- تشویق دیگران به انجام دو عمل فوق
- ارسال ویروس از طریق ایمیل
- پحش شایعات و استعاره‌های نادرست درباره شخص
- نظرات توهین‌آمیز درباره قربانی در شبکه‌های اجتماعی
- جعل هویت شخص برای کسر شان، انتقام یا ریختن آبروی شخص که با هدف جلب نظر منفی دیگران درباره شخص صورت می‌گیرد
- آزار و اذیت و احساس عدم راحتی هنگام مکالمه تصویری
- پیام یا نظرات جهت سوءاستفاده شخصی
- ارسال تصاویر یا محتوای مستهجن، اهانت آمیز یا ترغیب‌کننده به خودآزاری، دگرآزاری یا خودکشی
- تولید محتوایی که ضد ارزش‌های جامعه را به ارزش تبدیل می‌کند یا عبارتی تاثیر مخرب و منفی روی شخص یا افراد جامعه دارد
حین وقوع جرم توهین در فضای مجازی باید چه کنید؟
- اگر در گروه‌های پیامکی مورد فحاشی قرار گرفتید چند مورد را در نظر داشته باشید:
- همه موارد آزار و اذیت را ثبت کنید.
- هر گونه ارتباطی که محتوای اهانت آمیز دارد را به صورت دیجیتالی و پرینت داشته باشید.
- تحت هیچ شرایطی مدارک ثبت شده را تغییر ندهید. حتی تغییر جزئی.
- مدارک مربوطه را به کارمندان یا مدیر شبکه ارتباطی گزارش کنید. در صورتی که پاسخی دریافت نکردید حتما از گروه خارج شوید. اطلاعات شخصی را از داخل برنامه یا سایت پاک کنید و از سایت خارج شوید.
- اگر در پیامک شخصی یا تماس تصویری زنده مورد فحاشی قرار گرفتید اقدامات مشابه را انجام دهید.
- در صورتی که فرد مشخصات ظاهری یا آدرس تقریبی محل زندگی یا کار شما را دارد حتما پلیس محلی و ماموران دولتی قانونی را در جریان قرار دهید.
با این نکات حداقل آسیب متوجه شما خواهد شد.
قلدری یا آزار و اذیت اینترنتی و اقدامت لازم
بسیاری از اپلیکیشن‌ها دارای قوانین و خط مشی‌های مشابهی در زمینه حفاظت از اطلاعات شخصی و فراهم کردن امنیت شخصی کاربران دارند. شبکه‌های اجتماعی بین‌اللملی مثل فیس‌بوک، توییتر، یوتیوب و اسنپ چت یا شبکه‌های ارتباطی اجتماعی داخلی مثل آپارات، آیگپ، سروش و روبیکا همگی شامل قوانین دقیقی هستند.
تنها کاربرانی قادر به افتتاح حساب و حفظ حساب کاربری خود هستند که با قوانین موافقت کنند و برخلاف آن عمل نکنند. طبق این قوانین محتوایی که آپلود یا به اشتراک گذاشته می‌شود باید از فیلتر این دستورالعمل‌ها عبور کند. خوشبختانه برنامه‌نویسی وب‌سایت‌ها و برنامه‌های ذکرشده به شکلی است که تک تک کاربران امکان گزارش کردن کاربران برای شکستن قوانین را دارند. هنگام گزارش، ارسال سند ضروری است تا گزارش پیگیری شود. به این ترتیب کارمندان امنیتی اقدام به محدود کردن حساب یا حذف حساب مجرم می‌کنند. اگر در معرض خطر فوری قرار دارید مراجع قضایی قانونی را ارائه مدرک فیزیکی آگاه کنید.
دیگر اقدامات کاربران برای حفظ امنیت خود و دیگران شامل موارد زیر است:
- قبل از به اشتراک گذاشتن فکر کنید! همه به نحوی به چیزی که در اینترنت آپلود می‌کنید دسترسی دارند، آیا مشکلی با این موضوع ندارید؟ آیا کلمات و محتوای شما سلامت فکری دیگران را آزار نمی‌دهد؟
- تنظیمات پیشنهادی سایت (privacy settings) برای حفظ حریم شخصی را رعایت کنید. طراحان سایت به خوبی می‌دانند میزان دسترسی و نفوذ تا چه حدی است. پس توصیه‌های پیشنهادی را جدی بگیرید.
- از گزینه‌های روبه‌رو برای محدودیت دسترسی دیگر کاربران به حساب خود استفاده کنید: unfriend – mute- block – hide
- از برچسب‌هایی که دامنه دسترسی به محتوای شما را گسترده‌تر می‌کند بپرهیزید. می‌توانید در تنظیمات برنامه این محدودیت را شخصی سازی کنید.
- حتما اطلاعات شخصی را نزد خود حفظ کنید. آدرس، تاریخ تولد، شماره تلفن، مدرسه، شماره کارت و رمز عبور حساب‌های بانکی و دیگر حساب‌های شخصی را در اختیار شخص دومی قرار ندهید. موقعیت مکانی را در عکس‌ها و ویدئوهایتان غیرفعال کنید.
- اگر مورد اهانت و فحاشی قرار گرفتید یا تحقیر شدید واکنشی نشان ندهید. هدف این افراد تاثیر گذاشتن روی شماست. یادتان باشد با بی‌توجهی خود را بی دفاع نشان نمی‌دهید، بلکه از راه اصولی و قانونی شخص را تنبیه می‌کنید.
شما در برابر آزار اینترنتی بی‌دفاع نیستید
اگر خودتان یا شخصی آشنا قربانی آزار یا توهین در فضای سایبری شده است، نگران نباشید قانون پشت شماست. آزار و اذیت در فضای مجازی چه از نوع تهدید به مرگ یا شایع پراکنی و نفرت بین اقوام یا تحقیر نژادی خاص باشد، همگی از زمان ظهور اینترنت وجود دارند. با به وجود آمدن این فضا بستر مناسبی برای بسیاری از افراد برای تخلیه خشم، نفرت یا تاریکی‌های درون آنها فراهم شده است. از همان زمان تاکنون این این پدیده فراگیرتر و گسترده‌تر شده است. در این بین اقلیت‌های جنسی به طور خاص مورد هدف قرار گرفته‌اند. زن‌ها دو برابر مردها آزار و اذیت جنسی را در فضای مجازی تجربه می‌کنند.
با شیوع ویروس کرونا و محدودیت‌ها و از طرفی فعالیت‌های ضدنژادپرستانه در دنیای غیرمجازی بسیاری از افراد را به فضای آنلاین سوق داده است. مخالفت، نفرت و تحقیر در این بستر راحت‌تر به نظر می‌رسد. محدودیت‌های کاری و اقتصاد رو به افول همگی دست به دست هم داده‌اند تا رشد جرم توهین در فضای مجازی و اخاذی و تهدید و فیشیمگ و دیگر جرایم اینترنتی بیشتر از قبل حس شوند. این تهدید و حملات اینترنتی نه تنها علیه کاربران عادی بلکه علیه دانشمندان، محققان، کارشناسان حوزه سلامت، معترضان و حتی فعالان سیاسی و خبرنگارها هم گزارش شده است.
در برابر جرم توهین در فضای مجازی چگونه رفتار کنیم؟
هدف این گروه‌ها مبارزه با آزادی بیان، سرکوب صداهایی باید شنیده شوند یا ایجاد رعب برای افرادی است که اطلاعات دست اول را در اختیار مردم قرار می‌دهند. پیگیری، گزارش و مبارزه با این جرایم تنها زمانی ممکن است که تعریف دقیق، جامع و قابل درکی از این جرم ارائه شود. بدین ترتیب جمعی از جامعه شناسان، روانشناسان، حقوقدان‌ها و کارشناسان تکنولوژی گرد هم آمده‌اند. پس اگر خود یا دیگران در معرض جرم توهین در فضای مجازی قرار گرفتید، این 7 قدم را برای دفاع خود طی کنید:
1. نوع آزار و اذیت را مشخص کنید
اولین قدم شناسایی است پس دقت کافی داشته باشید:
- آیا انتقادی تند و غیرمنصفانه است؟ توهین آمیز است؟ نفرت به قوم یا نژادی خاص است؟
- سوء استفاده و آزار و اذیت به مجموعه رفتارهای مکرر و هدفمند علیه فرد گفته می‌شود که همراه با رفتارهای ضد اخلاقی و مخرب است. این رفتارها می‌توانند یک یا چند سوقصد را شامل شوند. اصطلاحات مرتبط یا این جرایم:
- نفرت پراکنی
- آزار و اذیت جنسی
- تهدید فیزیکی با خشونت جنسی
- جعل هویت
- نشر اطلاعات شخصی
- پیام‌های مکرر و بی اندازه
- ارسال محتوای مستهجن بدون اخطار
- و بسیاری دیگر
میزان تاثیرگذاری این رفتارها روی شما چقدر است؟ بدون شرم و صادقانه با خودتان صحبت کنید. آیا می‌توانید بگذرید یا می‌خواهید مراجع قانونی را مطلع و شخص را تنبیه کنید؟
2. سریعا همه چیز را ثبت کنید
حتما به خاطر داشته باشید که در صورت گزارش اهانت به مدیر شبکه مربوطه، اطلاعات و شواهدی که برای پیگیری قانونی نیاز است از بین می‌رود. به همین خاطر است که ثبت فیزیکی و دیجیتالی این سوابق جرمی باید قبل از گزارش دادن انجام شود. ایمیل‌ها، پیام‌های متنی و صوتی را به نحوی ذخیره کنید و یک کپی از آنها داشته باشید. لینک‌هایی که سند جرم به حساب می‌آیند را ذخیره کنید. اگر مزاحمت و توهین از یک شخص یا گروه خاص مکررا صورت می‌گیرد تاریخچه‌ای دقیق از الگوهای رفتاری و مدارک تهیه کنید.
به جای بازگویی اتفاقات به دیگران (چه مراجع قانونی و چه اشخاصی که ممکن است مانند شما در معرض سوء قصد قرار بگیرند) شواهد را ارائه دهید. این موضوع دو دلیل دارد:
- درصورت بازگویی تجربه ممکن است ناخواسته از وخامت اوضاع بکاهید یا بیش از حد بزرگش کنید.
- بازگویی مجدد ممکن است اتفاقات ناخوشایند را مجددا در ذهن دیگران تداعی کند و آسیبی که دیده‌اند را دوباره حس کنند.
ارائه مستقیم شواهدی که در اختیار دارید، مثلا اسکرین‌شات‌ها، تاثیر کافی را دارند و خودتان و دیگران را معذب نمی‌کنند.
3. به پایگاه اطلاع رسانی فتا گزارش دهید
هر گونه توهین، فحاشی و افترا جرم محسوب می‌شود. برای ثبت شکایت و گزارش مدارک و مستندات به وب سایت www.cyberpolice.ir مراجعه کنید. کافی است پیام را در بخش گزارش‌های مردمی قرار دهید و یا با شماره 096380 تماس حاصل فرمایید.
4. چقدر در خطر هستید؟
اینترنت امکان ناشناس ماندن و جعل هویت را به افراد سوءاستفاده‌گر می‌دهد. بدین ترتیب قصد مجرم تا حدی پنهان است و شاید دقیقا ندانید تا چه میزان در خطر هستید. در این مرحله چند سوال را از خودتان بپرسید تا متوجه شوید تا چه میزان در خطر هستید:
- آیا نگران تهدید جانی یا فیزیکی خود یا عزیزانتان هستید؟
- آیا فرد اهانت کننده را می‌شناسید؟ سابقه چنین کاری دارد؟ اطرافیانتان شخص را می‌شناسند؟
- آیا توهین مستقیما و دقیق و همراه با تهدید است؟ آیا توهین همراه با مشخصات دقیق شماست؟
- آیا شخص رفتارهای غیرمحتاطانه دارد؟ مثلا هویتش آشکار است؟
- آیا فرد فقط مرتکب جرم توهین در فضای مجازی شده یا در محل کار و خارج از فضای مجازی هم مزاحمتی برایتان ایجاد کرده است؟
این موارد تنها زنگ خطر هستند! اگر احساس خطر فیزیکی می‌کنید، این حس غریضی را جدی بگیرید! برای مدتی به خانه دوستی نقل مکان کنید یا موقتا در هتلی اقامت کنید. پلیس را در جریان قرار دهید، اگر با این راه راحت نیستید حتما به ثبت شواهد ادامه دهید یا شاهدی پیدا کنید و یا وکیل شخصی‌تان را در جریان قرار دهید.
5. مسدود، بی‌صدا یا گزارش کنید
این موارد متفاوت هستند. کمک کننده‌اند اما هوشمندانه نیستند.
- مسدودی (Block) : شخص امکان دنبال کردن یا پیام دادن به شما را ندارد. مجرم راه‌های دیگری می‌یابد تا آزار بیشتری برساند.
- بی صدا (mute) : پیام‌های فرد دریافت می‌شود اما آنها را نمی‌بینید. مدارکی که بر علیه شخص است را از دست می‌دهید چون در این حین فرد می‌تواند بدون اینکه متوجه شوید اطلاعات را حذف کند.
- گزارش (report) : تخطی از قوانین را به شبکه گزارش می‌دهید. تاریخچه ارتباط شما حذف می‌شود.
چه باید کرد؟ دوستان یا همکاران مورد اعتماد را مطلع کنید تا در صورت مسدودی به اطلاعات دسترسی داشته باشند و شما را از تهدیدهای جدید مطلع کنند.
6. امنیت خود در فضای سایبری را بیشتر کنید
فشار و نگرانی که این‌گونه تهدیدها وارد می‌کنند معمولا اجازه نمی‌دهد درست تصمیم بگیرید و مقابله کنید، اما فرد ممکن است بیشتر تهدید، تحقیر، توهین یا ایجاد ترس کند یا به اطلاعات و نقطه ضعف شما پی ببرد.
پیشگیری کنید تا مجبور به پیگیری نباشید!
- از پسورد طولانی حداقل 16 حرفی با حروف بزرگ و کوچک، اعداد و علامت‌های خاص استفاده کنید.
- چند وقت یکبار رمز عبورتان را تغییر دهید.
- از یک رمز برای چند حساب استفاده نکنید.
- سوالات امنیتی خلاقانه طراحی کنید.
- two-factor authentication را فعال کنید.
- اطلاعات شخصی خود را جایی درج نکنید.
- حساب کاربری شخصی و کاری‌تان را جدا کنید.
7. افرادی با تجربه مشابه را پیدا کنید
شخصی که مرتکب جرم توهین در فضای مجازی می‌شود هدفش تحقیر، کنترل، ایجاد ترس، شرم و گناه در شماست. با منزوی کردن خودتان و صحبت نکردن درباره این موارد مجرم را به خواسته‌اش می‌رسانید. حتما افراد مورد اعتماد را درجریان قرار دهید. افراد با تجربه مشابه که مدارک آزار و اذیت دارند شکایت و روند قانونی شما را تسهیل می‌کنند. اگر امکان صحبت حضوری به هر دلیلی را ندارید، حتما تجربه را مکتوب کنید.
فرد مورد اطمینان شما ممکن است درک درستی از این گونه خطرها و آسیب ها نداشته باشد، پس حتما به شرح اتفاق, احساسی که در شما ایجاد کرده و تغییری که در زندگی‌تان به وجود آورده است بپردازید. در همین حین مدارکتان را رو کنید تا مورد حمایت قطعی آنها باشید.
8. خود مراقبتی را تمرین کنید
به خاطر داشته باشید شما به هیچ عنوان مقصر نیستید! مورد اهانت قرار گرفتن حس ترس یا شرم را برمی‌انگیزد. همچنين احساس خستگی و دلسردی در شما ایجاد می‌کند. با توجه به جنسیت، نژاد، فرهنگ و ارزش‌های شخصی که دارید میزان آسیب ناشی از این اتفاقات ناخوشایند متغیر است. تجربه مشابه در افراد متفاوت نتایج یکسانی ندارد. آسیب ممکن است فیزیکی، احساسی یا روحی روانی یا همه این موارد باشد.
احساسات منفی خود را سرکوب نکنید. اجازه بروز به آنها بدهید. به شناسایی و رفع آنها بپردازید. احساسات مثبت را با فعالیت‌های مختلف مثل موسیقی، فیلم، آشپزی و… جایگزین احساسات منفی کنید. فرقی نمی‌کند چه سرگرمی انتخاب کنید اما حتما باید از شبکه مجازی و اینترنت فاصله بگیرید.
درخواست کمک از مشاوران یا کارشناسان سلامت روان در صورتی نیاز است که:
- ترس و وحشت و ناتوانی فرد برای انجام فعالیت‌های روزمره
- لذت نبردن از علایق
- اختلال در خوابیدن و خوردن
اگر به هر دلیلی به این کارشناسان دسترسی ندارید با شماره تلفن 1480 به صورت رایگان صحبت کنید و مشاوره بگیرید. لازم به انجام تمام موارد نیست. در ضمن نمی‌توانید به طور 100 درصد از جرم توهین در فضای مجازی در امان باشید و تنها با استفاده از راهکارهایی می‌توانید احتمال آن را کاهش دهید یا در صورت تجربه این مورد آسیب را به حداقل برسانید.
کلام آخر
جرم توهین در فضای مجازی نه تنها قابل پیگیری است بلکه با اطلاع به موقع و اصولی به مواضع قانونی می‌توان شخص متهم را جریمه یا تنبیه کرد. با ظهور و گسترش اینترنت تخطی این چنینی از قوانین گسترش یافته است و شیوه‌های متفاوتی به خود گرفته است. راهی برای از بین بردن این جرایم وجود ندارد اما با راهکارهای اشاره شده می‌توان آن را به حداقل رساند. علاوه بر آن با تصمیم و رویکرد صحیح هنگام این اتفاق می‌توانید از خود دفاع کرده و آسیب را به حداقل برسانید.
