مادون نفس چیست؟
مادون نفس به آسیب‌هایی مانند نقص و قطع عضو، زوال منافع اعضا و جراحات گفته می‌شود که به اعضای بیمار در حین عمل جراحی وارد می‌شود. ممکن است این اقدامات پزشکی و انواع مختلف این اعمال بهصورت شبه عمد، خطا و عمد رخ دهد. مجازات مادون نفس نیز باتوجه به نحوه اتفاق افتادن آن متفاوت است.
به‌عبارت‌دیگر احتمال دارد که جراح در هنگام عمل، کارهایی انجام دهد که باعث نقص عضو، اختلال جسمانی، جراحت، قطع عضو و اختلالات روانی شود. حال ممکن است سوالاتی مانند جرم انجام این کار چیست؟ ذهن شما را به خود مشغول کند. پیشنهاد می‌دهیم برای گرفتن پاسخ سوالات خود ادامه مطلب را از دست ندهید.
مجازات مادون نفس و صدمات جسمانی آن
بعضی از حقوقدانان در فضای وسیعی صدمات جسمانی را به‌کاربرده‌اند و بهصورت زیر آن را بیان می‌کنند:
«هرگونه ضرب‌وجرح و یا هر آسیب جسمانی دیگری که نهایتا منجر به سلب حیات انسان زنده شود و یا باعث بروز ضایعات و اختلالات عضوی و مرض یا سلب قدرت کار کردن شود، صدمه بدنی به شمار می‌آید»
در صورت بروز هرگونه مشکل مانند نقص و قطع عضو، اختلالات روانی و جسمانی در هنگام انجام جراحی باید درصدد شرایط تحقق و احراز ارکان این جرایم بود. در صورت اثبات سوء نیت جراح یا پزشک و عمدی بودن کار، می‌توان وی را به‌عنوان مرتکب عمدی شناسایی کرد و همچنین مشمول مجازات و تحت تعقیب قرار داد. لازم به ذکر است که بروز این اتفاقات در حین انجام جراحی بسیار نادر است. به همین دلیل احتمال دارد که آسیب‌ها و صدمات دیگری بهصورت خطایی و شبه عمد به بیمار وارد شود.
صدمات جسمانی عمد
همانگونه که پیش‌تر ذکر کردیم، علاوه بر عمل‌های پزشکی که شدیدترین صدمات جسمانی آن باعث مرگ بیمار می‌شود، صدمات دیگری مانند نقص، قطع، تغییر شکل عضو، جراحات و از بین رفتن منفعت عضو ممکن است رخ دهد.
بر اساس ماده 271 قانون مجازات اسلامی که با توجه به دیدگاه فقهای شیعه وضع شده است، جرح و قطع عضو مانند قتل را در 3 حالت زیر می‌توان عمدی دانست:
- زمانی که شخص جانی قصد انجام کاری را داشته که باعث جرح یا قطع عضو شود، چه موجب جرح قطع نشود و چه سبب آن شود.
- وقتی جانی کاری را عمدی انجام دهد که باعث جرح یا قطع عضو شود، هرچند قصد انجام این کاری را نداشته باشد.
- هنگامی‌که جانی قصد هیچگونه آسیبی مانند جرح عضو یا قطع آن را ندارد و به‌نوعی انجام عمل باعث قتل یا آسیب به فرد نمی‌شود. به‌عبارت‌دیگر فرد آسیب‌دیده بر اثر کودکی، پیری، بیماری، ناتوانی و… دچار مشکل شود، درحالی‌که جانی آگاهی کامل نسبت به این موضوع داشته باشد.
بررسی مجازات صدمات جسمانی در مادون نفس
به‌طورکلی اگر جرح یا قطع عضو بهصورت عمدی باشد، مجازات قصاص برای او در نظر گرفته می‌شود. اگر برای این موضوع شاکی وجود نداشته یا رضایت داده باشد و قصاص انجام نشود، اما این موضوع سبب ایجاد خوف و اختلال در نظم جامعه شود، حبس بین 3 ماه تا 2 سال برای مجرم در نظر گرفته می‌شود. همچنین معاون جرم به مدت 2 ماه الی 1 سال به حبس محکوم خواهد شد.
ماده 614 قانون مجازات اسلامی نیز بهصورت زیر این موضوع را بیان می‌کند:
«هر شخص عملا به دیگری جرح یا ضربی وارد آورد که باعث نقصان یا شکستن یا از کار افتادن عضوی از اعضا یا منتهی به مرض دائمی یا فقدان یا نقص یکی از حواس یا منافع یا زوال عقل مجنی علیه گردد در مواردی که قصاص امکان نداشته باشد، چنانچه اقدام وی موجب اخلال در نظم و صیانت و امنیت جامعه یا بیم تجری مرتکب یا دیگران شود به 2 یا 5 سال حبس محکوم خواهد شد و در صورت درخواست مجنی علیه مرتکب به پرداخت دیه نیز محکوم می‌شود»
بر اساس ماده 386 قانون مجازات اسلامی مجازات مجرم در صورت انجام جنایات عمدی و بنا به تقاضای فرد آسیب‌دیده یا ولی او و با وجود سایر شرایطی که در قانون ذکر شده، مجازات آن قصاص است. در غیر این صورت دیه و حبس برای مجرم در نظر گرفته می‌شود.
در این جنایت اگر شخص مجرم سلاح گرم یا سرد را با خود حمل کند، درصورتی‌که به مجنی علیه هیچگونه آسیبی وارد نشود، مجرم به حبسی بین 3 ماه تا 1 سال محکوم خواهد شد.
آشنایی با انواع دیه مادون نفس
به‌طورکلی دیه این جرم به سه بخش دیه از بین رفتن منافع بدن، دیه جنایات و دیه اتلاف اعضا تقسیم‌بندی می‌شود که در ادامه به بررسی هر یک از آنها خواهیم پرداخت.
دیه از بین رفتن منافع بدن
اگر حس مهم شخص، منفعت یا عقل وی بهصورت کامل زایل شود، مجرم باید دیه پرداخت کند. همچنین اگر منفعت یا حس‌هایی مانند حس چشایی و حس لامسه اهمیت زیادی نداشته باشد، دیه آن کمتر بوده و ارش به آن تعلق خواهد گرفت.
دیه اتلاف اعضای بدن
اگر از آن عضو فقط یک عدد در بدن وجود داشته باشد مانند گردن، نخاع، ستون فقرات، آلت تناسلی، زبان و بینی، مجرم باید دیه کامل را پرداخت کند. همچنین اعضای بدنی مانند گوش، چشم، دست و… که دو عدد از آنها وجود دارد، باید دیه کامل پرداخت شود و در صورت اتلاف هردوی آنها، دیه کامل خواهد بود.
دیه جراحات در مادون نفس
با تشخیص میزان جراحات واردشده بر بدن مجنی علیه به‌وسیله پزشکی قانونی، مقدار دیه تعیین شده و پرداخت خواهد شد.
قطع عضو در مادون نفس و بررسی نکات مهم آن
با توجه به پیشرفت علم پزشکی، امروزه پیوند عضو به شخصی دیگر امری رایج در پزشکی به شمار می‌آید. قانون‌گذار چگونگی انجام این کار و شرایط آن را برای نجات جان بیمار و جلوگیری از سوء استفاده تعیین می‌کند. احتمال دارد برخی از پزشکان بر خلاف قانون و شرع اقدام به سوء استفاده کرده و اعضای بیمار را قطع کنند که این عامل باعث به خطر افتادن جان بیمار می‌شود.
به‌طورکلی با توجه به پیشرفت علم پزشکی برای پیوند اعضا و نیاز برخی از بیماران به پیوند عضو، برای سوداگری برخی از جراحان و سوء استفاده شرایطی فراهم آمده است. به همین علت اگر پزشک بهصورت عمدی اعضا بیمار را قطع کند، بر اساس ماده 217 قانون مجازات اسلامی، تحت تعقیب کیفری قرار می‌گیرد و مجازات می‌شود.
سخن پایانی
در این مطلب به بررسی مادون نفس و نکات مهم آن پرداختیم. به‌طورکلی به جراحات، قطع و جرح اعضا بدن، مشکلات روانی و زوال منافع گفته می‌شود که در هنگام انجام جراحی اتفاق می‌افتد. اگر این مشکلات ایجادشده بهصورت عمدی اتفاق افتاده باشد، مجرم تحت تعقیب قرار گرفته و قصاص می‌شود. همچنین در صورت بخشش توسط مجنی علیه یا ولی وی، حبس و پرداخت دیه برای مجرم در نظر گرفته می‌شود.
