در قانون سند رسمی و عادی براساس میزان اعتبار سند موردتوجه قرار گرفته‌اند. در ماده 1288 قانون مدنی اعتبار سند، هم اسناد رسمی و هم اسناد عادی تصریح‌شده را به شرط اینکه خلاف قوانین نباشد، شامل می‌شود. اسناد رسمی را مامورین صلاحیت‌دار دولتی مثل مامورین ثبت، تنظیم می‌کنند.
عناوین مهم
پس پشتوانه و استحکام صددرصدی در قانون دارند. همچنین قانون برای مدارک و اسنادی که بدون مداخله مامورین دولت و توسط افراد تنظیم می‌شود، اعتبار و ارزش قائل است. اما اعتبار سند چیست؟ اعتبار اسناد عادی و رسمی چگونه است؟ برای کسب اطلاعات بیشتر پیشنهاد می‌دهیم ادامه مطلب را از دست ندهید.
آشنایی با ارکان قانونی و اعتبار سند
اعتبار سند رسمی و عادی به ارکان قانون آن است. درواقع در اصطلاح حقوقی به هر نوشته‌ای که در مقام دفاع یا دعوا قابل استناد باشد، سند گفته می‌شود. در ماده 1258 به 5 چیز برای دلایل اثبات دعوا تاکید شده است. بند دوم این ماده که درباره سند رسمی است، شامل اسناد رسمی و عادی می‌شود. به‌طورکلی ارکان قانونی سند شامل موارد زیر است:
مکتوب بودن سند
اعتبار سند رسمی و عادی به مکتوب بودن آنها بستگی دارد. هنگامی‌که گفته می‌شود سند باید نوشته شده باشد، بدین معنا است که اسناد غیرمکتوب با توجه به قانون هیچگونه ارزشی ندارند. این موضوع درباره نوشته نیز صدق می‌کنند و هیچگونه تفاوتی در اینکه نوشته روی سنگ، کاغذ یا پارچه باشد، ندارد. نکته مهم این است که نوشته روی چیزی که قابل دیدن است، درج شود.
قابلیت استناد سند
قابلیت استناد سند به اسناد رسمی و عادی اعتبار می‌دهد. از نظر حقوقی زمانی به یک نوشته سند گفته می‌شود که قابلیت استناد داشته باشد و به عنوان دلیل اثبات دعوا بتوان آن را مطرح کرد. توجه داشته باشید که قابلیت استناد در دعوا به معنای صدور سند از سوی هر یک از طرفین دعوا است که نسبت به شخص دیگر الزام‌آور باشد. به عنوان مثال قرارداد دست‌نویس میان 2 نفر که باعث ایجاد اختلاف و نیاز به حضور آنها در دادگاه شده است.
داشتن اثر انگشت یا امضا در سند
یکی از مهم‌ترین و اصلی‌ترین موارد اعتبار سند رسمی و عادی، داشتن اثر انگشت یا امضا در آن است. در واقع اکثر افراد حقوقدان اثر انگشت یا امضا را به عنوان سومین شرط و رکن سند تلقی شدن نوشته می‌دانند. همچنین نوشته‌های فاقد امضا در برخی از موارد به عنوان حکم قرینه بر اصالت سند کاربرد دارند، اما جزو سند به حساب نمی‌آیند. پس برای اینکه نوشته‌ای حکم سند و اعتبار داشته باشد، باید اثر انگشت یا امضا در آن درج شود.
اعتبار سند رسمی و مصادیق آن
در قسمت‌های قبل به بررسی پاسخ سوال اعتبار سند چیست، پرداختیم. اما به سندی که به‌وسیله ماموران دولتی و براساس مقرارت مربوطه در حدود صلاحیت آنها تنظیم شود، سند رسمی می‌گویند. در ماده 16 آیین‌نامه دفتر رسمی این موضوع اینگونه بیان می‌شود: «هیچ سندی را نمی‌توان تنظیم و در دفتر اسناد رسمی ثبت نمود مگر آنکه موافق با مقررات قانون باشد»
به‌طورکلی مصادیق سند رسمی به صورت زیر است:
- در دفاتر اسناد رسمی آنها را تنظیم کنند.
- به‌وسیله مامورین رسمی تنظیم شده باشند.
- تنظیم آنها در اداره ثبت اسناد و املاک، ثبت صورت گرفته باشد.
آشنایی با ارکان و شرایط اعتبار سند رسمی
تا به الان سعی کردیم سوال اعتبار سند چیست را پاسخ دهیم، اما آشنایی با شرایط و ارکان سند رسمی نیز اهمیت دارد. برای رسمی شناخته شدن سند از نظر قانون، باید شرایط خاصی داشته باشد. پس در هنگام تنظیم سند باید شرایط قانونی زیر رعایت شود:
مداخله مامور رسمی در تنظیم سند
اصطلاح مامور رسمی نسبت به مامور دولتی کلی‌تر است؛ زیرا سردفتر اسناد رسمی مامور رسمی محسوب می‌شود، اما مامور دولتی نیست. پس در رسمی بودن سند، حضور مامور دولتی الزامی نیست. داشتن صلاحیت قانونی مامور برای تنظیم سند، کافی است. مامور رسمی به شخصی گفته می‌شود که در قانون ماموریت او پیش‌بینی شده باشد؛ به عنوان مثال کانون کارشناسان رسمی دادگستری، سردفتر اسناد رسمی و مامورین شهرداری.
صلاحیت مامور رسمی تنظیم‌کننده سند
مامور رسمی که برای تنظیم سند اقدام می‌کند، برای رسمی تلقی شدن سند باید دارای صلاحیت قانونی تنظیم سند باشد. پس صلاحیت وی در همان موردی که قانون تعیین کرده است. بنابراین هیچ مامور انتظامی، سردفتر و مامور شهرداری حق تنظیم سند خارج از صلاحیت خود را ندارد. در صورت تنظیم سند خارج از صلاحیت، سند مذکور رسمی نخواهد بود.
رعایت تشریفات و مقررات قانونی
برای اینکه از طرف مامور رسمی سند تنظیم‌شده، رسمی شناخته شود باید تشریفات قانونی که در آیین‌نامه‌های مربوطه و قانون به آن اشاره شده است، به صورت کامل رعایت گردد. از تشریفات قانونی می‌توان تمبر قانونی، تنظیم سند روی اوراق چاپی مخصوص، داشتن شماره، فارسی بودن سند، داشتن تاریخ، امضا و مهر سند، پرداخت مالیات و عوارض قانونی و… را نام برد.
آثار اسناد رسمی چیست؟
بعد از پاسخ دادن به سوال اعتبار سند رسمی چیست، باید به بررسی مسائل مهم دیگری درباره این موضوع بپردازیم. از جهات مختلف می‌توان اعتبار اسناد رسمی و عادی را بررسی کرد. همانگونه که ذکر شد تنظیم سند رسمی شرایط قانونی و تشریفات خاصی دارد. اعتبار سند رسمی بدین معنا است که میزان مقاومت سند در برابر تعرض به صحت و اصالت آن چقدر است؟ به‌طورکلی آثار سند رسمی به صورت زیر است:
معتبر بودن مندرجات و محتویات سند رسمی
بنا به ماده 70 قانون ثبت اسناد و املاک، به سندی که براساس قوانین ثبت شده، رسمی گفته می‌شود و تمام امضاهای مندرج و محتویات آن دارای اعتبار هستند، مگر اینکه جعل سند ملک ثابت شود. شاید بتوان در صحت اسناد عادی تردید کرد، اما اسناد رسمی هیچگونه نیازی به اثبات ندارد؛ بنابراین جای هیچ شک و تردیدی در این اسناد وجود ندارد. درصورت داشتن چنین مشکلی حتما با وکیل ملکی متخصص در ارتباط باشید تا از طولانی شدن روند رسیدگی و حل مشکل کاسته شود.
حدود اعتبار سند رسمی
بعد از پاسخ سوال اعتبار سند چیست، قصد داریم به بررسی حدود اعتبار سند رسمی بپردازیم. حدود اعتبار هر سندی با دیگری تفاوت دارد؛ اعتبار اسناد رسمی به صورت نسبی است نه مطلق. اسناد رسمی به استناد ماده 1290 قانون مدنی درباره قائم مقام آنها، طرفین و وراث آنها اعتبار دارد. همچنین در صورتی نسبت به اشخاص ثالث دارای اعتبار است که قانون تصریح کرده باشد.
برای اسناد املاک، این اعتبار براساس ماده 22 قانون ثبت است. در این ماده مالکیت رسمی را برای شخصی می‌دانند که براساس قانون در دفتر املاک، ملک به نام وی ثبت شده باشد؛ چه از طریق انتقال قانونی و چه از طریق ارث.
قدرت اجرایی سند رسمی
یکی از امتیازات سند رسمی این است که قدرت اجرایی آن نیازی به مرجع قضایی یا دادگاه ندارد. البته در برخی از موارد، قانون قدرت اجرایی به اسناد رسمی می‌دهد. به بیان دیگر شخص ذی‌نفع بدون مراجعه به دادگاه، می‌تواند مفاد آن را از دفاتر اسناد رسمی بخواهد.
به عنوان مثال بر اساس ماده 93 قانون ثبت اسناد و املاک، تمامی اسناد رسمی درباره معاملات املاکی که ثبت شده است، به صورت مستقل قابلیت اجرا را دارد. به‌طورکلی شرایط قابلیت اجرای سند رسمی شامل موارد زیر می‌شود:
صریح بودن مفاد سند
درصورتی که شرایط قرارداد به صورت مبهم و قابل تغییر نباشد، مفاد سند به صورت صریح است؛ زیرا تفسیر و ابهام شروط قرارداد قضایی بودن آن بوده که در صلاحیت محاکم قضایی باشد.
التزامی بودن مفاد سند
اگر در سند اجاری نسبت به تحویل عین مستاجره و تخلیه هیچگونه صحبتی نشده باشد، سردفتر رسمی برای تخلیه عین مستاجره توانایی استناد به ماده 494 را نخواهد داشت.
منجز بودن مفاد سند
منجز بودن مفاد سند به معنای معلق نبودن اجرای حق است. به عنوان مثال اگر پس از پرداخت تمام اقساط بدهی، موجر باید به مستاجر مورد اجاره را تملیک کند. همچنین با صدور اجراییه امکان اجبار موجر وجود ندارد.
عدم نیاز به تودیع خسارت احتمالی در تقاضای تامین خواسته به اسناد رسمی
سند رسمی در تامین خواسته دادگاه نقش مهمی دارد؛ زیرا برای اسناد عادی درصورتی‌که از سوی خواهان درخواست تامین داده شود، منوط به تودیع خسارت از طرف وی به میزان خواسته‌ها است.
اما برای اسناد رسمی اینگونه نیست و با توجه به بند الف و بند ج ماده 108 قانون آیین دادرسی مدنی، اگر دعوا مستند به سند رسمی باشد، دادگاه موظف است که درخواست تامین را قبول کند. پس قرار تامین بدون اخد هیچگونه خسارت احتمالی از خواهان صادر و به مورد اجرا گذارده می‌شود.
عدم شمول مرور زمان نسبت به اسناد لازم‌الاجرا و رسمی
مرور زمان یعنی بعد از انقضای مدت معین استماع دعوا نشود که در بعضی از قوانین پذیرفته شده است. درصورتی‌که در خصوص اسناد لازم‌الاجرا چنین امری وجود ندارد. دارنده این اسناد در هر زمانی می‌تواند مفاد آن را اجرا کند. پس شخص مدیون یا متعهد نمی‌تواند ار ایفای تعهد یا پرداخت وجه به عذر شمول مرور زمان امتناع کند.
عدم امکان اطهار انکار و تردید نسبت به اسناد رسمی
به‌طورکلی اسناد رسمی قابل تردید و انکار نیستند؛ یعنی شخص متعهد اشخاص ثالث و اسناد نمی‌توانند نسبت به آن در جریان دادرسی انکار کنند. پس باید بار بی‌اعتباری و ادعای جعلیت را به دوش بکشند.
در این مطلب سعی کردیم به بررسی سند رسمی و عادی بپردازیم، اما اعتبار سند چیست؟ سند رسمی به هر سندی که توسط مامورین دولتی و با توجه به صلاحیت آنها تنظیم می‌شود، سند رسمی می‌گویند که این سند معتبر است.
